Tajik Development Gateway на русском языке > Таджикский язык

Учебник таджикского языка – Урок 22 – Словарь

Урок 22

Словарь

аҷдод сущ. (.мн. от ҷадд) предки
барпо кардан (чшеро) глаг. строить, сооружать
бостонй прил. древний
соща сущ. берег
бофандагй сущ ткачество
бофарҳанг прил образованный, просвещённый
боҳашамат прил. величественный
дахр сущ вселенная
ёдовар шудан (аз низе) глаг. .упоминать, напоминать
зода сущ сын, дитя
иваз кардан (чизеро) глаг. изменять, заменять
косибй сущ ремесло; ремесленный, кустарный
қулай прил благоприятный, удобный
назаррас прил значительный, заметный
ниҳоят cyui….. крайняя степень; крайность, предел
~ хуб отлично, прекрасно
обод прил благоустроенный
пайваст сущ связь, соединение
~ кардан соединять, связывать
пилла сущ кокон шелкопряда (шелковичного червя)
пиллапарварй сущ шелководство
ресандагй сущ прядение
савдо сущ торговля, торг
Сугд и.с Согд
таи предл в течение
таракт сущ развитие, прогресс
~ кардан (ёфтан) …развиваться, прогрессировать
таҳҷой прил местный, коренной
тироз сущ украшение
ҳашамат сущ величие, великолепие
қосилхез прил .’..плодородный
ҷадд (аҷдод) сущ предок
ҷамол сущ красота


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях
Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 22 – Упражнения 6-12

Урок 22

Упражнения 6-12

6. Вставьте предлоги.

Хучанд … гайр … мавқеи хуби ҷуғрофй доштан … водии Фарғона ва доманаи кӯҳҳои боҳашамати Мевагул, боз дарё ва рӯдҳои пуроб, заминҳои ҳосилхез дорад. Хучанд … рушди тамаддуни ҷаҳонй саҳми арзанда гузоштааст. … сад соли охир шаҳри Хучанд номашро на як бор иваз кардааст: … соли 1936 Хучанд, баъд Ленинобод ва … соли 1996 боз Хучанд. … замонҳсш қадим роҳи савдои Чин ва мамлакатҳои Эрон … болои ҳамин шаҳре мегузашт, ки маркази тичорат, фарҳанг ва ҳунармандӣ … хисоб мерафт. Ҳатто … қадимтарин замонҳо … Хучанд пиллапарварй, ҳунари бофандагй … абрешим ниҳоят хуб тараққй карда буд. … миқёси Тоҷикистони имрӯза, Хучанд ягона шаҳре мебошад, ки ҳанӯз … асри 19 сохиби роҳи оҳан шуда буд ва он шаҳрро … Аврупо ва Осиё пайваст менамуд. … навбати худ, роҳи оҳан имкон дод, ки анъанаи косибии … ачдодон мондагй … ин шаҳри пешрафта идома ёбад ва корхонаҳои азими ресандагй ва бофандагй барпо карда шаванд. … замони шӯравӣ … шаҳри Хуҷанд яке … бузургтарин корхонаҳои бофандагии абрешимй … худуди Иттиқоди Шуравй сохта туда буд, ки … ғайр … пиллаҳои тахҷой, … ин ҷо … ҷумҳуриқои ҳамсоя — Ӯзбекистон, Туркманистон ва Қазоқистон низ пилла меоварданд. Шаҳри Хуҷанд маркази маъмурии яке … вилоятҳои калонтарини ҷумхурй — Суғд аст, ки … марказхои асосии саноатии Тоҷикистон … ҳисоб рафта,… пешрафти иқтисодиёти ҷумҳурй саҳми назаррас дорад.

7. Объясните по-таджикски значения следующих слов.

Бостонй, сохил, таърихшинос, домана, ҳосилхез, пиллапарварӣ, роҳи оҳан, ресандагй, бофандагй, абрешим.

8. Вставьте изафет, где необходимо.

Хучанд яке аз шаҳрҳо… бостониву зебост, ки дар соҳил… дарёи Сир воқеъ аст. Хучанд ба гайр аз мавқеи хуб… чуГрофй доштан дар води… Фарғона ва доманаи кӯхҳои боҳашамат… Мевагул, боз дарё ва рӯдҳои пуроб, заминҳо… ҳосилхез дорад. Маҳз ҳамин ҷуғрофия… қулай Хучандро ба яке аз шаҳрҳои ободтарин… Осиёи Марказй табдил додааст. Хучанд дар рушди тамаддун… ҷаҳонй саҳми арзанда гузоштааст. Танҳо зикр… он кофист, ки ситораҳои назм… форсй-тоҷикй Камоли Хуҷандй ва Маҳастй, олим… шинОхта, Қаҳрамони Тоҷикистон Бобоҷон Ғафуров зодагон… ин кишваранд. Та… сад сол… охир шаҳри Хуҷанд номашро на як бор… иваз кардааст. Дар замонҳо… қадим роҳи савдои Чин ва мамлакатҳои Эрон аз боло… ҳамин шаҳре мегузашт, ки марказ… тиҷорат, фарҳанг ва ҳунармандй ба ҳисоб мерафт. Дар навбат… худ, роҳи оҳан имкон дод, ки анъана… косибии аз ачдодон мондагй дар ин шахр… пешрафта идома ёбад ва корхонаҳои азим… ресандагй ва бофандагй барпо карда шаванд. Дар замон… шуравй дар шаҳри Хучанд яке аз бузургтарин корхонаҳо… бофандагии абрешимй дар худуди Иттиҳод… Шуравй сохта шуда буд, ки ба ғайр аз пиллаҳои таҳҷой, ба ин чо аз чумҳуриҳо… ҳамсоя низ пилла меоварданд.

9. Переведите словосочетания.

Древний город, древние историки, величественные горы, плодородные земли, развитие мировой цивилизации, хорошее географическое положение, прядильная фабрика, ценный вклад, железная дорога, звезда персидско-таджикской поэзии, административный центр, шелкоткацкая фабрика, основные промышленные центры Таджикистана.

10. Выберите нужный вариант из предложенных в скобках.

Хучанд яке аз шаҳрҳои бостониву зебост, ки дар (миқёси, соҳили, даҳри) дарёи Сир воқеъ аст. Таърихшиносони (қадим, таҳҷой, обод) онро «Тирози ҷаҳон» ё «Арӯси даҳр» номида, аз мардуми (бофарҳанги, боҳашамати, бостонии) он ёдовар шудаанд. Дар самти ҷануб ва шаркии ин шаҳр (пайвастҳои, қаторкӯҳҳои, соҳилҳои) сероб ҳастанд. Хучанд дарё ва рӯдҳои (пуроб, ҳосилхез, обод), заминҳои ҳосилхез дорад. Хучанд дар рушди тамаддуни чаҳонӣ (косибии, бофандагии, саҳми) арзанда гузоштааст. Танҳо зикри он кофист, ки (ситораҳои, ҷамолҳои, ҳашаматҳои) назми форсй- тоҷикй зодагони ин кишваранд. Дар замонҳои қадим роҳи (пиллаи, савдои, пайвасти) Чин ва мамлакатҳои Эрон аз болои ҳамин шахре мегузашт. Ҳатто дар қадимтарин замонҳо дар Хучанд ҳунари бофандагй аз (тироз, пилла, абрешим) ниҳоят хуб тараққй карда буд. Дар навбати худ, роҳи оҳан имкон дод, ки (анъанаи, ресандагии, тараққии) косибии аз ачдодон мондагй дар ин шахри пешрафта идома ёбад. Дар замони шӯравй дар шаҳри Хуҷанд яке аз бузургтарин корхонаҳои (ресандагии, бофандагии, пиллапарварии) абрешимй сохта шуда буд. Шаҳри Хучанд маркази маъмурии яке аз вилоятҳои калонтарини чумхурй — Сутд аст, ки аз марказхои асосии (савдои, косибии, саноатии) Тоҷикистон ба ҳисоб рафта, дар пешрафти иқтисодиёти чумҳурй саҳми (назаррас, маъмурй, бостонй) дорад.

11. Ответьте на вопросы по тексту.

Хуҷанд дар соҳили кадом даре воқеъ аст? Таърихшиносони қадим онро чй тавр номидаанд? Онҳо аз кй ёдовар шудаанд? Дар самти ҷануб ва шарқии ин шаҳр чист? Хучанд ба ғайр аз мавкеи хуби ҷуғрофй чй дорад? Хучандро ба яке аз шаҳрҳои ободтарини Осиёи Марказй чй табдил додааст? Кадом ситораҳо аз зодагони ин кишваранд? Таи сад соли охир шаҳри Хуҷанд номашро кай ва чй тавр иваз кардааст? Дар замонҳои қадим кадом роҳи савдо аз болои ҳамин шаҳре мегузашт? Дар қадимтарин замонҳо дар Хуҷанд кадом хунарҳо ниҳоят хуб тараққй карда буд? Хуҷанд ягона шаҳре мебошад дар асри 19 соҳиби чй шуда буд? Он шаҳрро ба чй пайваст менамуд? Роҳи оҳан чй имконе дод? Дар замони шуравй дар шаҳри Хуҷанд чй сохта шуда буд? Ғайр аз пиллаҳои таҳҷой, ба ин ҷо аз куҷо боз пилла меоварданд? Шаҳри Хуҷанд марказй маъмурии кадом вилоят аст? Ин вилоят дар пешрафти чй саҳми назаррас дорад?

12. Переведите на таджикский.

а) На севере Таджикистана на берегу реки Сир лежит древний город Худжанд. Историки называли его «Красой мира» или «Невестой света». Они также упоминали о его цивилизованном населении. На юго-востоке от этого города расположились горные хребты. В Ферганской долине он занимает прекрасное географическое положение у подножия горы Мевагуль. Вокруг него есть полноводные реки и плодородные земли. Именно такое географическое положение и сделало его одним из самых благоустроенных городов Центральной Азии. Он внёс свой ценный вклад в развитие мировой цивилизации. Достаточно упомянуть о том, что здесь родились такие известные личности как Камоли Худжанди, Махасти и Бободжан Гафуров. За последние сто лет этот город дважды менял своё имя. До 1936 он назывался, как и сейчас Худжандом, а с1936 по 1996 год он назывался Ленинабадом.

б) В стародавние времена через него проходил торговый путь по направлению к Ирану и Китаю. Он и тогда был центром культуры, искусства и торговли. Там было высоко развито разведение шелковичного червя и шёлкоткачество. Уже в XIX столетии здесь проходила железная дорога, которая соединяла его с другими городами Европы и Азии. В свою очередь железная дорога позволила быстро построить ткацкие фабрики. В годы Советской власти шелковичные коконы для них привозили даже из соседних республик — Туркменистана, Казахстана и Узбекистана. Худжанд является административным центром Согдийской области. Она считается одним из индустриальных центров страны и вносит значительный вклад в развитие экономики Таджикистана.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях
Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 22 – Текст Хуҷанд

Урок 22

Текст Хуҷанд

Хуҷанд яке аз шаҳрҳои бостониву зебост, ки дар соҳили дарёи Сир воқеъ аст. Таърихшиносони қадим онро «Тирози ҷаҳон» ё «Арӯси дахр» номида, аз мардуми бофарханги он ёдовар шудаанд. Дар самти ҷануб ва шарқии ин шаҳр қаторкӯҳҳои сероб ҳастанд. Хучанд ба ғайр аз мавқеи хуби ҷуғрофй доштан дар водии Фарғона ва доманаи кӯҳқои боҳашамати Мевагул, боз даре ва рӯдҳои пуроб, заминҳои ҳосилхез дорад. Маҳз ҳамин ҷуғрофияи қулай Хучандро ба яке аз шаҳрҳои ободтарини Осиёи Марказй табдил додааст.

Хуҷанд дар рушди тамадцуни ҷаҳонӣ саҳми арзанда гузоштааст. Танҳо зикри он кофист, ки ситораҳои назми форсй-тоҷикй Камоли Хуҷандй ва Маҳастй, олими шиноХта, Қаҳрамони Тоҷикистон Бобоҷон Ғафуров зодагони ин кишваранд.

Таи сад соли охир шаҳри Хуҷанд номашро на як бор иваз кардааст: то соли 1936 Хуҷанд, баъд Ленинобод ва аз соли 1996 боз Хуҷанд.

Дар замонхои қадим рохи савдои Чин ва мамлакатҳои Эрон аз болои ҳамин шаҳре мегузашт, ки маркази тиҷорат, фарҳанг ва ҳунармандй ба ҳисоб мерафт. Ҳатто дар қадимтарин замонҳо дар Хуҷанд пиллапарварй, ҳунари бофандагй аз абрешим ниҳоят хуб тараққй карда буд.

Дар миқёси Тоҷикистони имрӯза, Хуҷанд ягона шаҳре мебошад, ки ҳанӯз дар асри 19 соҳиби роҳи оҳан туда буд ва он шаҳрро ба Аврупо ва Осиё пайваст менамуд. Дар навбати худ, роҳи оҳан имкон дод, ки анъанаи косибии аз аҷдодон мондагй дар ин шаҳри пешрафта идома ёбад ва кор- хонаҳои азими ресандагй ва бофандагй барпо карда шаванд. Дар замони шӯравй дар шаҳри Хуҷанд яке аз бузургтарин корхонаҳои бофандагии абрешимй дар худуди Иттиҳоди Шӯравй сохта шуда буд, ки ба ғайр аз пиллаҳои таҳҷой, ба ин ҷо аз ҷумҳуриҳои ҳамсоя — Ӯзбекистон, Туркманистон ва Қазоқистон низ пилла меоварданд.

Шаҳри Хуҷанд маркази маъмурии яке аз вилоятҳои калонтарини ҷумхурй — Суғд аст, ки аз марказхои асосии саноатии Тоҷикистон ба ҳисоб рафта, дар пешрафти иқгисодиёти ҷумҳурй саҳми назаррас дорад.

Комментарий

1. Камоли Хуҷандй (умер между 1391 и 1400 гг.) — таджикский поэт-лирик. Его, автора знаменитых газелей, называли «соловьём Худжанда». Родился в Худжанде, большую часть жизни прожил и умер в Тебризе (Иран). Его творчество проникнуто суфийскими идеями. В 1996г. на родине поэта был установлен памятник.

Маҳастй — выдающаяся поэтесса, музыкант и танцовщица средневековья (XII век).

Бобоҷон Гафуров (1908-1977) — Выдающийся общественно-политический деятель, крупнейший историк, автор монументальной работы «Таджики. Древнейшая, древняя и средневековая история». Худжандский государственный университет носит его имя.

2. Запомните распространённые выражения:

роҳи савдо торговый путь;

табдил додан чизеро ба чизе превращать что-л. во что-л.;

саҳми арзанда гузоштан вносить ценный вклад;

ба хисоб рафтан считаться;

пайваст кардан чизеро ба чизе соединять, связывать что-л. с чем-л.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях
Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 22 – Упражнения 1-5

Урок 22

Упражнения 1-5

1. Переведите. Где возможно, замените причастие на личную глагольную форму.

Кори занҳо дар солҳои ҷанг вазнин буд, зеро онҳо на танҳо ба ҷои худ, инчунин ба ҷои мардони ба чанг рафтагй дар сақро кор мекарданд. Бо даромадани меҳмон нишастагиҳо аз ҷой бархостанд. Барфи нав боридагй заминро сафед кард. Китоби шумо овардагй хеле ҷолиб будааст. Ман ба шумо гапи аз Саттор шунидагиамро гуфта истодаам. Мо бояд аз қувваи корни дар худамон будагй дурусттар истифода барем. Дар канали нав канда шудагй об бисёр буд. Ниҳолҳои мо*шинондагй кайҳо сабзидаанд. Сухани аз даҳон баромадагию тири аз камон ҷастагиро баргардонидан мумкин нест. Ҳамсояҳо ин гуна гули хушнамуди аҷоибро надидагй буданд. Ҳар як каси шунидагй онро омада тамошо мекард. Авзояш ба одами тарсидагй монанд набуд. Чӯрабек имрӯз ба даре омад. вале маълум буд, ки касал шудагй аст.

2. Измените предложения так, чтобы в них было употреблено причастие прошедшего времени на -ги.

Образец: Одамоне, ки ба Душанбе рафта буданд, дар бораи сафари худ нақл карданд.

Одамони ба Душанбе рафтагй дар бораи сафари худ нақл карданд.

Мактубе, ки шумо навишта будед, мо дар ҳафтаи гузашта гирифтем. Китобе, ки муаллим нишон дода буд, ман аз магазини китобфурӯшй харидам. Шумо хаёл накунед, ки кореро, ки шумо кардаед, каси дигар карда наметавонад. Дафтархое, ки муаллим овард, инҳоянд. Коре, ки дирӯз cap карда будам, ба охир расид. Хабареро, ки ман навишта будам, дар рӯзнома чоп карданд. Суханҳое, ки шумо гуфта будед, фаромӯш намекунам. Шеъре, ки рафикамон навиштааст, ба хама маъқул шуд. Донишҷӯёне, ки дар мактаби русй нахондаанд, дар гурӯҳҳои хосаи донишкада забои меомӯзанд.

3. Переведите. Где возможно, замените причастие на личную глагольную форму.

Муаллими ба мо даре медодагй института педагогиро тамом кардааст. Бачагони дар мактаб мехондагй пагоҳй ба мактаб мераванд. Ман китоби мехондагиамро ба рафиқам нишон додам. Модари Ҳалима либоси медӯхтагиашро ба вай пӯшонд. Донишҷӯён ба имтиҳонҳои месупурдагиашонро нағз тайёрй диданд. Ту кори мекардагиатро дар вақгаш кун. Маҷлиси имрӯз мешудагй дар толори калони донишгоҳ мешавад. Супоришҳои муаллим месупуридагиро мо дар вакташ ба анҷом мерасонем. Дарси Аҳмад тайёр мекардагй зиёд вақг мегирад. Мазмуни маколаи менавиштагиамро ба рафиқонам гуфтам. Ниҳолҳои мактаббачагон мешинондагй дар рӯи ҳавлианд. Дар синфи мо ақиб мемондагиҳо нестанд. Канали кофта мешудагй аз наздикии қишлоқи мо мегузарад. Мехмонхои меомадагй кихо бошанд? Ахмад баъд аз ин воқеа наметарсидагй шуд. Одамони аз кӯча мегузаштагй бояд ба коидаҳои ҳараката роҳ риоя кунанд. Марди хушёр он аст, ки оқибати кори мекардагиашро биандешад. Субҳон пас аз муолиҷа, бе он ки ба чашм айнак гирад, китоб мехондагй шуд.

4. Измените предложения так, чтобы в них было употреблено причастие настояще-будущего времени на -гй.

Образец: Мактуберо, ки ту менавией, бо почтам ҳавоӣ фиристон. —> Мактуби менавиштагиатро

бо почтам ҳавой фиристон. / Мактуби навишта мешудагиатро бо почтам ҳавоӣ фиристон.

Супорише, ки муаллим месупорад, талабагон дар вақташ иҷро мекунанд. Ман китобҳоеро, ки мехонам, аз китобхонаи донишкада мегирам. Дарахтҳое, ки дар фасли тирамоҳ шинонда мешаванд, нағз мерӯянд. Замине, ки мо ҳоло дар он пахта мекорем, пеш дашти беоб буд. Ман мехоҳам, ки як мутахассисеро, ки хамин корҳоро медонад, ёфта фиристонанд, ки ба мо хам омӯзад. Аз он ки Мирзо писари ягонаи падар буд, усто Турсун ӯро баъди даре ҳар ҷое, ки мерафт, ҳамрох мебурд.

5. Переведите. Объясните употребление причастий настоящего определённого времени на -гй.

I. Кабӯтарҳои парида истодагиро тамошо мекунем. Холаи ҷома дӯхта истодагй аз паси айнак ба писарчааш нигарист. Ин абр абри тезгузар аст, борони борида истодагй дер давом намекунад. Хати хонда истодагиамро бародарам навиштааст. Ту нодон ҳастй, ки маънии гапхои гуфта истодагиатро худат ҳам намефаҳмй! Роҳи мо рафта истодагй рост ба маркази шаҳр мебарад.

II. Марде ба бародараш хат менавишт. Шахси дигаре омада, дар паҳлуи марди хат навишта истодагй нишаст ва ба мактуби он мард нигох мекард. Марди хат навишта истодагй дар хати худ навишт: «Дузди ба мактуби ман нигох карда истодагй намешуд, хамаи гапхоямро менавиштам». Шахси мактубро хонда истодагй гуфт:

— Эй мард, ман ба мактуби ту ҳеҷ нигох накардаам.

— Эй нодон, — гуфт нависанда, — агар нигох накарда бошӣ, аз куҷо медонй?


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях
Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 22 – Причастия на -гй

Урок 22

Причастия на -гй

В таджикском языке выделяют три вида причастий с суффиксом -гй.

1) причастие прошедшего времени: хондагй прочтённый, читавший;

2) причастие настояще-будущего времени: мехондагй читаемый, читающий;

3) причастие настоящего определённого времени: хонда истодагй читаемый, читающий.

Употребляемые в определительной функции, причастия присоединяются, как правило, через изафет к определяемому слову: одами меомадагй человек, намеревающийся прийти/приходящий. В изафетной конструкции все слова, относящиеся к причастию, помещаются между причастием и определяемым им словом:

Ин духтари китоб хонда истодагй дугонаи май аст. Девочка, читающая (сейчас) книгу, моя подруга.

В некоторых случаях возможна замена одного вида причастия прошедшего времени на другой: дарвозаи кушода = дарвозаи кушодагй открытая дверь, кори анчомёфта = кори анҷомёфтагй завершённая работа.

Иногда возможно построение словосочетания на основе примыкания. В этом случае причастие ставится перед определяемым словом: меомадагй одам человек, намеревающийся прийти / приходящий.

Дар ин ҷо шуморо мешинохтагй одамхо бисёр буданд. Здесь было много знавших вас людей.

Причастия на -гй могут иногда употребляться в функции сказуемого, заменяя личные глагольные формы:

Мо тамоми диққатамонро ба пахта додагй. Мы всё внимание уделяли хлопку.

Аъзамҷон хангоми дар синфи чорум хонданаш бисёр китоб хондагй. Азам в четвёртом классе читал много книг.

От причастий прошедшего и настояще-будущего времени могут быть образованы формы страдательного залога: хонда шудагй прочтённый; хонда мешудагй читаемый.

В активном залоге причастия на -гй могут отражать как действие, совершаемое самим предметом, так и то действие, которому он подвергался или подвергается. Даже в том случае, когда имя, определяемое причастием на -гй, представляет во фразе предмет, подвергающийся действию, само действие всё же воспринимается как активное, производимое определённым лицом:

Дорухои духтур додагиро хӯред. Выпейте данные врачом лекарства.

Дигар чизи тақсим мекардагй нест. Больше нет вещей, подлежащих разделу.

Кори ман карда истодагй савоб аст. Выполняемая мной работа — доброе дело.

Субъект действия может быть выражен в предложении следующим образом:

1) отдельным словом, помещённым перед причастием:

Китоби Ахмад харидагй дар хона аст. Книга, купленная Ахмадом, находится дома.

2) энклитическим местоимением, присоединяемым к причастию на -гй:

Вай китоби харидагиашро ба мо нишон дод. Он показал нам купленную им книгу.

Онхо дар бораи филми тамошо кардагиашон ҳикоя карданд. Они рассказали о просмотренном ими фильме.

В противоположность этому формы страдательного залога причастия на -гй отражают действие, представляемое как самопроизвольный процесс становления, не предполагающий активного деятеля:

Гулрӯ чашм аз когазхои дар наздаш гузошта шудагй намебардошт. Гульру неподнимала глаз от лежащих (положенных) перед ней бумаг

Бехтар мешуд, ки фармоянд тухми кошта мешудагиро ба мо фиристонанд. Лучше было бы, если они приказали прислать нам семена, предназначающиеся для посева.

С точки зрения временной характеристики причастия на -гй имеют следующие значения:

1. Причастие прошедшего времени передаёт действие в прошлом, предшествующее действию, выраженному глаголом в личной форме: хондагй читавший, читанный, хонда шудагй прочитанный.

Духтари рӯймол харидагй хамсояи мост. Девушка, купившая платок, — наша соседка.

Мо китобҳои хонда шудагиро ба китобхона овардем. Прочитанные книги мы вернули в библиотеку.

Причастие прошедшего времени часто синонимично придаточному определительному предложению с глаголом в одной из форм прошедшего времени. Как правило, если в главном предложении глагол сказуемого стоит в форме настоящего времени, в придаточном употребляется форма перфекта, если в прошедшем времени (простое прошедшее, прошедшее длительное) — в придаточном употребляется форма преждепрошедшего времени:

Духтари рӯймол харидагй хамсояи мост. = Духтаре, ки рӯймол харидааст, хамсояи мост.

Вай дар бораи корхои иҷро карда шудагй маърӯза кард. = Вай дар бораи корхое, ки иҷро карда шуда буд, маърӯза кард. Он сделал доклад о выполненной работе.

2. Причастие настояще-будущего времени передаёт действие, длительно или обычно совершающееся, свойственное предмету, или действие, подлежащее совершению: мехондагй читающий (обычно или длительно), читанный (обычно или длительно), подлежащий прочтению в будущем, хонда мешудагй читаемый, подлежащий прочтению. Действие совершается одновременно с другим действием.

Ҳар вақте ки ман туро мебинам, суханхои мегуфтагиамро фаромӯш мекунам. Каждый раз, когда я тебя вижу, забываю, о чём говорю.

Мехоҳам чизхои намедонистагиамро ёд гирам. = Мехоҳам чизҳоеро, ки намедонам, ёд гирам. Я хочу изучить то, что не знаю.

3. Причастие настоящего определённого времени передаёт действие, совершающееся одновременно с действием, выраженным личной глагольной формой: хонда истодагй читающий, читаемый (в определённый момент в прошлом или настоящем).

Одамхои рафта истодагй ба якдигар нигох карданд. Люди, шедшие в этот момент мимо, посмотрели друг на друга.

Одамхои рафта истодагй ба якдигар нигох мекунанд. Люди, идущие мимо, смотрят друг на друга

Причастия на -гй могут образовывать отрицательную форму с приставкой на- :

Ана имрӯз дидем, ки дар байни мо одамхои нагз кор намекардагй хам ҳастанд. Вот сегодня мы увидели, что и среди нас имеются люди, не работающие как следует (букв. — не работающие хорошо).

Дар қишлоқхои давру пеш Ҳошимро намешинохтагй кас набуд. В окрестных кишлаках не было человека, который не знал бы Хашима.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях
Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 22


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009


Учебник таджикского языка – Урок 21 – Словарь

Урок 21

Словарь

барбат сущ лютня
бохирад прил .- мудрый
вирд сущ повторение
~и забои шудан глаг. повторяться;
стать притчей во языцех
гирифтор шудан (ба низе) глаг подвергаться
давр сущ период
дар қатори… предл среди, в ряду…
дарак известие, весть
~ додан аз чизе свидетельствовать
дарбор сущ Двор (монарха)
закй прш умный, одарённый, сообразительный
заррин прил золотой
инсондӯстона прил человеколюбивый,
калонҳаҷм прил объёмный, объёмистый
кӯр прил слепой
мақбара сущ мавзолей, гробница
манзума сущ поэма, поэтическое произведение
мил сущ металлический прут, стержень
мукофот сум премия
най сущ флейта, свирель
нотавонбин сущ завистливый, ревнивый
озими ҷое шудан глаг отправляться куда-л.
оҳанг сущ мелодия, мотив
оҳангбанд суй/ композитор, музыкант
пос сущ охрана; соблюдение, выполнение
~ доштан (чизеро) охранять, оберегать; соблюдать
руд сущ руд (старинный струнный инструмент)
сабт ёфтан глаг. записываться, фиксироваться
сардафтар сущ основатель, основоположник
сипас нар потом, затем
соҳиб сущ хозяин
~ шудан ба чизе овладевать чем-л,
тавоно прил сильный, могучий
тахаллус сущ литературный псевдоним
ташаббус сущ инициатива
таъқиб сущ преследование
~ кардан (касеро) преследовать
тезфаҳм прил сообразительный, умный
уд сущ арфа
умумибашарй прил общечеловеческий
хат(т )сущ почерк; линия
хуршедсуи/ солнце
ҳофиза сущ память
ҳукмронй сущ : правление
ҷовидон прил ….навеки, навсегда
шеъргӯй сущ написание стихов
эҷодгар сущ создатель


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях
Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 21 – Упражнения 8-16

Урок 21

Упражнения 8-16

8. Вставьте предлоги.
Асри X … таърихи адабиёти халқи тоҷик … хатти заррин сабт ёфтааст. … байни шоирони ин давр сардафтари адабиёти форсу тоҷик Абӯабдуллоҳ Ҷаъфар ибни Мухаммади Рӯдакӣ ҷои … хама намоёнро ишғол менамояд. Абӯабдуллоҳи Рудакй соли 858 … Рӯдак, деҳаи имрӯзаи Панҷрӯди ноҳияи Панҷакенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таваллуд ёфтааст. Қуръонро … ҳафт-ҳаштсолагӣ … ёд намудааст. Шоир навохтани уду руд, барбату найро машқ карда, … ин самт ҳам . . дараҷаи устодӣ расидааст. Ӯ … замони ҳукмронии Наср бинни Ахмади Сомонй (давраи ҳукмрониаш 864-892) … инҷо таҳсил карда, … дарбор таклиф карда мешавад. Баъдтар шӯҳрати ӯ боиси … Бухоро … хизмати амири бохираду тавоно Исмоили Сомонй даъват шуданаш гардидааст. Маҳз … замони ҳукмронии Насри II ибни Ахмад Рӯдакӣ … обрӯ ва нуфузи бузург соҳиб гашт. Оҳангбандон … бисёре … ашъори ӯ оҳанг бастаанд. … пос доштани хотираи шоир … рӯи оромгоҳи ӯ … зодгоҳаш … деҳаи Панҷруд мақбараи зебое сохта пгуда, хиёбони калонтарин ва зеботарини шаҳри Душанбе ба номи Рӯдакӣ гузошта шудааст. … он ҷумла, Пажӯҳишгоҳи забои ва адабиёти Академиям улуми Ҷумҳурии Точикистон низ … номи Рӯдакй гузошта шудааст. … дили зебошахр Душанбе … ин муносибат Боги устод Рудакй дари хешро … ҳамагон, … дӯстдорони шеъру адаби тоҷикй боз намуд. Касе, ки вориди он гардад, ҳатман шъере ё пандеро … устод … хотир хоҳад овард. Ин ва бисёр китобқои зиёде, ки … Точикистон таҳия шудаанд, метавон тӯҳфаи арзишманд … чашни кабири умумибашарии устод номид.
9. Объясните по-таджикски значения следующих слов.
Заррин, шоир, тезфахм, зодгоқ, барбат, дарбор, кӯр, қасида, оромгоҳ, ид, донишкада, пажӯ-
ҲИШГОҲ.
10. Вставьте изафет, где необходимо.
Дар байн… шоирони ин давр сардафтари адабиёт… форсу точик Абӯабдуллоҳ Ҷаъфар ибн… Мухаммад… Рӯдакй чо… аз ҳама намоёнро ишгол менамояд. Рудакй тахаллус… шоир аст. Ин аз қувваи ҳофиза… баланди ӯ дарак медиҳад. Вай дар зодгоҳаш соҳиб… савод гардида, барои такмили донишу ҳунар озим… Самарканд гардидааст. Истеъдод… баланди шоирй, мусикинавозй ва овози форам Рӯдакиро ҳануз дар айём… чавониаш машҳур гардонида буд. Маҳз қамин вақт Рӯдакй Маликушшуаро (шоҳ… шоирон) таъин мегардад. Баъдтар шӯҳрати ӯ боне… ба Бухоро ба хизмати амири бохираду тавоно Исмоил… Сомонй (892-907) даъват шуданаш гардидааст. Шоири машхур сипас хизматро дар дарбори Ахмад… ибн… Исмоил (907-914) ва Наср… ибн… Ахмад, яъне Насри II (913-943) идома медиҳад. Рудакй эҷодгар… достонҳои «Калила ва Димна» ва «Синбоднома» аст.
Панду ҳикматҳои шоир, эҷодиёти инсондӯстонаи ӯ то имрӯз арзиш… хешро гум накардаанд ва чун сухан… олӣ ҷовидон хоҳанд монд. Сурудақои Рӯдакӣ вирд… забони халқ гаштаанд. Барои пос доштан. . хотираи шоир бар рӯи оромгоқи ӯ дар зодгоҳаш дар деқаи Панҷруд макбара… зебое сохта шуд. Ба номи устод Мукофот… давлатии Тоҷикистон дар соҳаи адабиёту санъат таъсис гардидааст. Ҳар сол дар катор… идҳои кишвар 22-юми сентябр Рӯзи Рӯдакӣ бо шукӯҳу шаҳомат ҷашн гирифта мешавад. Соли 2008 бо Қарори Ҳукумат… Ҷумхурии Тоҷикистон ва дастгири… ЮНЕСКО Соли Рӯдакй эълон гардид. Дар дили зебошаҳр… Душанбе ба ин муносибат… Боғи устод Рӯдакй дари хешро барои ҳамагон боз намуд. Бо ташаббус… Бунёди байналмилалии робитаҳои ҳуманитарии кишварҳои аъзо… ИДМ бо унвон… «Абӯабдуллохи Рӯдакӣ» китоби рангаи ашъори шоир бо забонҳои тоҷикӣ, русй ва англисй аз чоп баромад.
11. Переведите словосочетания.
Записано золотыми буквами, основоположник таджикской литературы, занимать выдающееся место, свидетельствовать о хорошей памяти, во времена правления, достигнуть мастерства в этой области, не потерять своей ценности до сегодняшнего дня, государственная премия в области литературы и искусства, постановление правительства, ценный подарок, Фонд гуманитарного сотрудничества стран СНГ, Институт языка и литературы имени Рудаки, отмечать годовщину с особой пышностью.
12. Вставьте артикль, где необходимо.
Асри X дар таърихи адабиёти халқи тоҷик бо хатти заррин… сабт ёфтааст. Хел… барвақт ба шеъргӯй оғоз намудааст Шоири машхур сипас хизматро дар дарбори Ахмад ибни Исмоил (907-914) ва Наср ибни Ахмад, яън… Насри II (913-943) идома медихад. Охднгбандон ба бисёр… аз ашъори ӯ оҳанг бастаанд. Барои пос доштани хотираи шоир бар рӯи оромгоҳи ӯ дар зодгоҳаш дар деҳаи Панҷруд мақбараи зебо… сохта шуда, хиёбони калонтарин ва зеботарини шаҳри Душанбе ба номи Рӯдакй гузошта шудааст. Кас…, ки вориди он гардад, ҳатман шъер… ё пандеро аз устод ба хотир хоҳад овард. Бо ташаббуси Бунёди байналмилалии робитаҳои ҳуманитарии кишварҳои аъзои ИДМ бо унвони «Абӯабдуллоҳи Рӯдакй» китоби рангаи ашъори шоир… бо забонҳои тоҷикй, русӣ ва англисй аз чоп баромад. Ин ва бисёр китобҳои зиёд…, ки дар Тоҷикистон тахдя шудаанд, метавон тӯҳфаи арзишманд барои ҷашни кабири умумибашарии устод номид.
13. Выберите нужный вариант из предложенных в скобках.
Абӯабдуллохи Рудакй соли 858 дар Рӯдак, деҳаи имрӯзаи Панҷрӯди (вилояти, нохияи, дарбори) Панҷакенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таваллуд ёфтааст. Рӯдакӣ (тахаллуси, номи, насаби) шоир аст. Ин аз қувваи ҳофизаи баланди ӯ (дарак, вирд, дараҷа) медиҳад. Хеле (тезфаҳм, калонҳаҷм, барвақт) ба шеъргӯй оғоз намудааст. Ӯ дар замони (ишғоли, ҳукмронии, дастгирии) Наср бинни Ахмади Сомонй дар инҷо тақсил карда, ба дарбор таклиф карда мешавад. Маҳз дар замони ҳукмронии Насри II ибни Ахмад Рӯдакӣ ба обрӯ ва (нуфузи, манзумаи, мақбараи) бузург соҳиб гашт. Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ солҳои охири умр ба азобу (мукофот, машақкат, мил) гирифтор гашта, дӯстонаш ӯро ба зодгоҳаш баргардонданд. Панду (обрӯҳои, нуфузҳои, ҳикматҳои) шоир, эҷодиёти инсондӯстонаи ӯ то имрӯз арзиши хешро гум накардаанд. Оҳангбандон ба бисёре аз ашъори ӯ (оҳанг, руд, самт) бастаанд. Ҳар сол дар қатори идқои кишвар 22-юми сентябр Рӯзи Рӯдакй бо шукӯху (таъқиб, шаҳомат, дастгирй) ҷашн гирифта мешавад. Касе, ки вориди он гардад, ҳатман шъере ё (ҳофизаро, хатро, пандеро) аз устод ба хотир хоҳад овард. Бо ташаббуси Бунёди (тавоно, байналмилалии, ҷовидон) робитаҳои ҳуманитарии кишварҳои аъзои ИДМ бо унвони «Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ» китоби рангаи ашъори шоир бо забонҳои тоҷикй, русӣ ва англисй аз чоп баромад. Ин ва бисёр китобхои зиёде, ки дап Тоҷикистон таҳия шудаанд, метавон тӯҳфаи (арзишманд, заррин, бохирад) барои ҷашни кабири умумибашарии устод номид.
14. Прочитайте, выучите наизусть.
Ин ҷақонро нигар ба чашми хирад, На мир взгляни разумным оком.
Не бад-он чашм, к-андар ӯ нигарй. Не так, как прежде ты глядел
Ҳамчу дарёст в-аз накӯкорӣ Мир — это море. Плыть желаешь ?
Киштие соз, то бад-он гузарй. Построй корабль из добрых дел
Ҳеҷ шодй нест андар ин ҷаҳон, Нет в мире радости сильней,
Бартар аз дидори рӯи дӯстон. Чем лицезренье близких и друзей.
Примечание 1. Афористичность и краткость изложения в классических стихах достигается помимо прочего за счёт стяжений:
к-андар ӯ нигарй <— ки андар ӯ нигарй которым (ты) в него глядел\ в-аз накӯкорй киштие соз <— ва аз накӯкорй киштие соз и из добродетели построй корабль. Примечание 2. Для благозвучия между гласными после предлога ба к, на вставляется согласный д. Не надо путать полученный после вставки предлог бад с прилагательным бад плохой. не бад-он чашм <— не ба он чашм не тем глазом; то бад-он гузарй <— то ба он гузарй ты его достигнешь. 15. Ответьте на вопросы по тексту. Чаро асри X дар таърихи адабиёти халқи тоҷик бо хатти заррин сабт ёфтааст? Дар байни шоирони ин давр ҷои аз ҳама намоёнро кй ишғол менамояд? Абӯабдуллоҳи Рудакй дар кадом сол ва дар куҷо таваллуд ёфтааст? Тахаллуси шоир кадом аст? Ӯ Қуръонро дар чандсолагй аз ёд намудааст? Вай барои такмили донишу хунар озими кадом шахр гардидааст? Шоир дар чӣ самте ба дараҷаи устодй расидааст? У дар замони ҳукмронии кй ба дарбор таклиф карда мешавад? Рӯдакӣ кай Маликушшуаро таъин мегардад? Боиси даъват шуданаш ба Бухоро чй гардидааст? Шоири машҳур сипас хизматро дар дарбори кй идома медиҳад? Рӯдакӣ маҳз дар замони ҳукмронии кй ба обрӯ ва нуфузи бузург соҳиб гашт? Ин ба киҳо хуш наомад? Рӯдакӣ солҳои охири умраш ба чй гирифтор гашта? Дӯстонаш ӯро ба куҷо баргардонданд? Рудакй кай ва дар куҷо вафот кардааст? Устод кадом достонҳо ва қасидаҳо эчод кардааст? Сурудаҳои Рӯдакй вирди забони халқ гаштааст? Бар рӯи оромгоҳи шоир чй сохта шудааст? Ба номи Рудакй дар шахри Душанбе чй гузошта шудааст? Бо Қарори Ҳукумати Ҷумхурии Тоҷикистон ва дасттирии ЮНЕСКО Соли Рудакй кай эълон гардида буд? Бо ташаббуси Бунёди байналмилалии робитахои ҳуманитарии кишварҳои аъзои ИДМ китоби бо унвони «Абӯабдуллоҳи Рӯдакй» бо чй забонҳое аз чоп баромад? 16. Переведите на таджикский. а) В IX веке (в 858 году) в селении Рудак родился великий персидско-таджикский поэт — Абуабдулло Рудакй. Сегодня это селение называется Панчруд. Оно расположено в Панджакентском районе Республики Таджикистан. Рудакй (так произносится тахаллус поэта) занимал самое видное место среди поэтов того времени. Он был очень одарённый и сообразительный. Чтобы дать вам представление о его памяти, скажем, что в семи-восьмилетнем возрасте он выучил наизусть Коран. В своём селении он обучился грамоте и начал сочинять стихи. Потом для продолжения образования он отправился в Самарканд. Его поэтические способности и умение петь и играть на музыкальных инструментах прославили его. Он хорошо играл на уде, руде, барбате и нае. Он учился во времена правления Насра ибн Ахмада Сомони, который правил с 864 по 892 год. Тогда его пригласили ко двору Вскоре его назначили (букв. определили) царём поэтов. Его слава стала причиной приглашения на службу ко двору Исмаила Сомони, который правил в Бухаре с 892 по 907 год и считался мудрым и могущественным эмиром. Рудаки продолжил службу при дворах Ахмада ибн Исмаила (907-914) и Насра ибн Ахмада (913-943). Именно во времена правления Насра II Рудакй приобрёл самый большой авторитет и влияние. Это очень не понравилось завистникам при дворе. Они преследуют поэта и ослепляют его. В конце своей жизни поэт столкнулся с трудностями. Его друзья отправляют его в своё родное селение Панчруд. Три года спустя (в 941 году) он там умирает. б) В наше время на его могиле был построен мавзолей. Его именем назван самый большой проспект в Душанбе. Ежегодно 22 сентября пышно празднуется День Рудаки. Его именем названа государственная премия Республики Таджикистан по литературе и искусству. По инициативе Межгосударственного Фонда гуманитарного сотрудничества государств-участников СНГ была издана большая богато иллюстрированная книга «Абуабдулло Рудаки» на таджикском, русском и английском языках. По постановлению правительства Республики Таджикистан и при содействии ЮНЕСКО 2008 год объявлен годом Рудаки. В Таджикистане и России широко отмечено 1150-летие со дня рождения великого поэта. Рудаки является автором произведений «Калила и Димна» и «Синдбаднаме». Он сочинил такие значительные по объёму касыды, как «Мать вина» и «Оду старости». Помимо этого он писал поэмы, газели, рубаи и стихотворения других жанров. До сегодняшнего дня не потеряли своего значения его наставления и мудрые изречения, которые стали популярйы в народе (букв стали повторяться). Композиторы положили его стихи на музыку. [/su_note] [pagelist child_of="47256" include="47256"] [su_note note_color="#FFFF66" text_color="#333333" radius="3" class=""]


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях
Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 21 – Текст Абӯабдуллоҳи Рӯдакй

Урок 21

Текст Абӯабдуллоҳи Рӯдакй

Асри X дар таърихи адабиёти халқи тоҷик бо хатти заррин сабт ёфтааст. Дар байни шоирони ин давр сардафтари адабиёти форсу тоҷик Абӯабдуллоҳ Ҷаъфар ибни Мухаммади Рӯдакӣ чои аз ҳама намоёнро ишғол менамояд. Абӯабдуллоҳи Рудакй соли 858 дар Рӯдак, деҳаи имрӯзаи Панҷрӯди ноҳияи Панҷакенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таваллуд ёфтааст. Рӯдакӣ тахаллуси шоир аст. Ӯ закию тезфахм буда, Қуръонро дар ҳафт-ҳаштсолагй аз ёд намудааст. Ин аз қувваи ҳофизаи баланди ӯ дарак медиҳад. Хеле барвақт ба шеъргӯй оғоз намудааст. Вай дар зодгоҳаш соҳиби савод гардида, барон такмили донишу хунар озими Самарканд гардидааст.

Истеъдоди баланди шоирӣ, мусиқинавозй ва овози форам Рӯдакиро ҳануз дар айёми ҷавониаш машҳур гардонида буд. Шоир навохтани уду руд, барбату найро машқ карда, дар ин самт хам ба дараҷаи устодй расидааст. Ӯ дар замони ҳукмронии Наср бинни Аҳмади Сомонй (давраи хукмрониаш 864-892) дар инҷо таҳсил карда, ба дарбор таклиф карда мешавад. Маҳз ҳамин вақг Рӯдакй Малик- ушшуаро (шоҳи шоирон) таъин мегардад. Баъдтар шӯҳрати ӯ боиси ба Бухоро ба хизмати амири бохираду тавоно Исмоили Сомонй (892-907) даъват шуданаш гардидааст. Шоири машҳур сипас хизматро дар дарбори Ахмад ибни Исмоил (907-914) ва Наср ибни Ахмад, яъне Насри II (913-943) идома медиҳад. Маҳз дар замони ҳукмронии Насри II ибни Ахмад Рӯдакй ба обрӯ ва нуфузи бузург соҳиб гашт. Албатта, ин ба нотавонбинони дарбор хуш наомад ва шоиррро таъқиб карда, ба чашмаш мил кашида, ӯро кӯр карданд. Абӯабдуллоҳи Рӯдакй солҳои охири умр ба азобу машақкат гирифтор гашта, дӯстонаш ӯро ба зодгоҳаш баргардонданд ва баъди се сол — соли 941 дар Панчрӯд вафот кард.

Рудакй эҷодгари достонҳои «Калила ва Димна», «Синбоднома», қасидаҳои калонҳаҷми «Модари май», «Шикоят аз пирй», манзумаҳои зиёд, ғазалиёту рубоиёти олй ва дигар навъҳои шеър мебошад. Панду ҳикматҳои шоир, эҷодиёти инсондӯстонаи ӯ то имрӯз арзиши хешро гум накардаанд ва чун сухани олй ҷовидон хоханд монд. Оҳангбандон ба бисёре аз ашъори ӯ оҳанг бастаанд. Сурудаҳои Рӯдакй вирди забони халқ гаштаанд.

Барой пос доштани хотираи шоир бар рӯи оромгоҳи ӯ дар зодгоҳаш дар деҳаи Панҷруд мақбараи зебое сохта шуда, хиёбони калонтарин ва зеботарини шаҳри Душанбе ба номи Рӯдакй гузопгга шудааст. Ба номи устод Мукофоти давлатии Тоҷикистон дар соҳаи адабиёту санъат таъсис гардидааст. Ҳар сол дар қатори идҳои кишвар 22-юми сентябр Рӯзи Рӯдакй бо шукӯху шаҳомат ҷашн гирифта мешавад. Боз чандин муассисаи илмию таълимй, донишкада, мактабҳо ба номи ин хуршеди беғуруби шеър номгузорй гаштаанд. Аз он ҷумла, Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти Академияи улуми Ҷумҳурии Точикистон низ ба номи Рӯдакй гузошта шудааст.

Соли 2008 бо Қарори Ҳукумати Ҷумхурии Тоҷикистон ва дастгирии ЮНЕСКО Соли Рӯдакй эълон гардида, дар кишварҳои ҷахон 1150-солагии зодрӯзи маликушшуаро ҳамчун иди тамоми точикону форсизабонони дунё бо шукӯҳу шаҳомати хоса таҷлил гардид. Дар дили зебошаҳр Душанбе ба ин муносибат Боғи устод Рӯдакӣ дари хешро барои ҳамагон, барои дӯстдорони шеъру адаби тоҷикй боз намуд. Касе, ки вориди он гардад, ҳатман шъере ё пандерб аз устод ба хотир хоҳад овард. Бо ташаббуси Бунёди байналмилалии робитаҳои хуманитарии кишварҳои аъзои ИДМ бо унвони «Абӯабдуллоҳи Рӯдакй» китоби рангаи ашъори шоир бо забонҳои тоҷикй, русй ва англисй аз чоп баромад. Ин ва бисёр китобхои зиёде, ки дар Тоҷикистон таҳия шудаанд, метавон тӯҳфаи арзишманд барои ҷашни кабири умумибашарии устод номид.

Комментарий

1. В таджикской классической поэзии наиболее популярными стихотворными жанрами были қасида касыда, ғазал газель, рубой рубаи.

Қасида касыда — довольно большое стихотворение, основная цель которого восхваление властителя, при дворе которого жили и творили средневековые поэты.

Ғазал газель — лирическое стихотворение, посвящённое любви, размышлениям о жизни, описаниям природы.

Рубой рубаи — краткое (всего на 4 строки) афористичное стихотворение, написанное в народном стиле.

Как правило, газели и рубаи имеют двойной или даже тройной смысл. Каждый читатель находит в них что-то своё. Так, знаменитый поэт Омар Хайям внешне писал свои рубаи о вине, кабаке и виночерпии. Проявив некоторую фантазию, читатель замечал, что излагаемые им истины соотносимы также с верой, храмом и богом. А взглянув на их содержание с иной точки зрения, читатель представлял, что это стихотворение о любви и возлюбленной.

2. Запомните словосочетания, относящиеся к литературной деятельности:

маликушшуаро царь поэтов (титул главы придворных поэтов в Средней Азии, Иране и Северной Индии);

оҳанг бастан ба ашьор сочинять мелодию, мотив на стихи; оҳангбанд музыкант, перекладывающий стихи на музыку, хуршеди бегуруби шеър незаходящее солнце поэзии.

3. Запомните распространённые выражения:

вирди забони халқ шудан повторяться всеми, быть у всех на устах, входить в поговорку; номгузорй шудан ба номи касе называться (в честь кого-л.);

Пажӯҳишгоҳи забои ва адабиёти Академиям улуми Ҷумҳурии Точикистон Институт языка и литературы Академии наук Республики Таджикистан;

бо ташаббуси Бунёди байналмилалии робитаҳои хуманитарии кишвархои аъзои ИДМ По инициативе Межгосударственного Фонда гуманитарного сотрудничества государств-участников СНГ.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях
Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 21 – Упражнения 1-7

Урок 21

Упражнения 1-7

1. Поставьте во всех лицах обоих чисел.
Ман хат хоҳам навишт. Ман дар вақти таътил ба Эрон хоҳам рафт. Ман ба дӯстам ёрй хохам дод. Ман ҷавоб нахоҳам дод. Ман он ҷо таҳсил нахоҳам кард. Ман ин мӯъҷизаро ба шумо нишон хоҳам дод. Ман аз ин ҳуҷра хоҳам баромад.
2. Переведите.
То зиндаам аз Шумо миннатдор хохам буд. Аввал корро ба охир расонем, баъд истироҳат хоҳем кард. Саид ба худ қавл дод, ки соли оянда таҳсилашро дар Донишгоҳи миллй давом хоҳад дод. Вай дар ин бора ба ҳеҷ кас нахоҳад гуфт. Бинобар касал буданаш ин ҳафта ба даре нахоҳад рафт. Сохтмони нерӯгоххои асосии барқй дар Тоҷикистон дар дусе соли охир анҷом хоҳад ёфт. Холаам Санам куртаи нави серрангашро дар иди Наврӯз хоҳад пӯшид. Ман соли оянда забони тоҷикиро пурра хоҳам омӯхт.
3. Переведите на русский. Измените формы настояще-будущего времени на формы будущего литературного.
Образец: Ман ин мӯъҷизаро ба шумо нишон медиҳам. Ман ин мӯьҷизаро ба шумо нишон хохам дод.
Баъд аз муддати кӯтоҳе ҳаво гарм мешавад ва фасли тобистон фаро мерасад. Ман фардо аз китобхона ин фарҳангро мегирам. Дӯстони ман дар вақги таътил ба Хуҷанд мераванд. Азамат баъд аз панч сол донишгохро хатм мекунад. Баъди як соат мо ба майдони варзишй мерасем.
4. Переведите.
Я завтра не поеду в университет. Когда вы приедете к нам? Через час все письма будут отправлены. Когда будет построена эта школа? Я возьму в библиотеке этот учебник. Вы его увидите только через месяц. На следующей неделе будет хорошая погода. Мы завтра ответим на этот вопрос.
5. Назовите значения и основы настоящего времени каузативных глаголов. Укажите исходные глаголы и их значения.
Тарсондан, пӯшон(и)дан, расон(и)дан, резондан, давон(и)дан, шунавондан, хӯрондан, дӯзондан, гузарон(и)дан, хобондан, сӯзон(и)дан.
6. Переведите. Назовите исходные глаголы.
Ман дарси имрӯзаро ба рафикам фаҳмондам. Модар бачаашро хобонд. Дирӯз маҳфили адабй маҷлис гузаронд. Ман барои ин омада будам, ки Хайбарро ёфта, ба ӯ гӯшту нон хӯронда, ӯро бо Мирзо оштй кунонам. Бачагон шабу рӯзашонро дар як ҷо мегузарониданд. С. Айнй дар соли 1935 ба муносибати ҷашни сисолагии фаъолияти адабиаш аз тарафи Ҳукумати Тоҷикистон бо мошинаи сабукрав мукофотонида шуд.
7. Переведите.
Сейчас я уложу сына в постель. Побрызгай Водой на цветок! Прошлое лето мы провели в Худжанде. Дайте больному эти лекарства. Я проводил её до остановки автобуса. Одень ребёнка в тёплое пальто. Мы накормим вас вкусным пловом. Возле своего дома они посадили деревья. Мы готовы объяснить вам сегодняшний урок.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях
Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009