Tajik Development Gateway на русском языке > Забони Точики

Учебник таджикского языка – Урок 19 – Упражнения 5-11

Урок 19

Упражнения 5-11

5. Вставьте предлоги.
Точикистон охири солхои ҳаштодум қариб ..*. рӯи ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ пеш рафта истода буд, ки чайги ҳамватанӣ оғоз ёфт. … иқтисодиёти ҷумҳурй … маблағи ҳафт миллиард доллари америкой зарар расонда шуд. … ин марҳилаи аз ҳама вазнин — давраи аввали мустақилият … ҳаёти кишвар … cap шуд ва … барқароркунии икгисодиёт шароит фароҳам омад. Азнавсозиву бунёдгузории корхонаҳои саноатй, … чумла … ҷалби сармояи хориҷӣ оғоз гашт. … чанд соли охир … ҳаёти сиёсй, иктисодй, иҷтимой ва фарҳангии Тоҷикистон тағйиротҳои калоне … амал омада истодаанд. Имрӯз … миқёси кишвар зиёда … 400 кони захираи нафту газ, ангиштсанг, тилло, нукра, намак, маводи сохтмон, обхои минералй ва шифобахш муайян гардидааст. Лаъли Бадахшону Конимансур Тоҷикистонро … дунё машҳур гардондааст. … айни ҳол … мамлакат 95 нерӯгоҳҳои хурд сохта шудааст. Вазъи ташкилоту корхонаҳои истеҳсолй, муассисахои маорифу тандурустй, фарҳанги ва маишиву иҷтимой … гӯшахои мухталифи мамлакат беҳтар гардида, кори онҳо тадриҷан … талаботи замон мувофиқ гардбнда шуда истодааст. Боду ҳавои кишвар … коридани пахта, ки онро … ин ҷо “тиллои сафед” ҳам мегӯянд, мувофиқ аст. Ин соҳа … замони Иттиҳоди Чамоҳири Шӯравии Сотсиалистй яке … бахшҳои афзалиятноки хоҷагии халқ … шумор^ерафт. Ҳоло дар ҷумҳурй … дастгирии соҳаи кишоварзй механизми қарздиҳии хурд фаъолона … роҳ монда шуда, як қатор лоиҳаҳои инвеститсионй мавриди татбиқ қарор гирифта истодаанд. Сарфи назар … ин, … мамлакат ислоҳоти иқтисодй идома дорад ва рохи рушди тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷомеа пеш гирифта шудааст.

6. Вставьте изафет, где необходимо.
Мухолифати мусаллаҳона,.. солҳои 90-уми аср… гузашта дар кишвар боиси талафоти зиёди
ҷониву молиявй гардиданд. Созишнома… умумии истикрори сулҳ ва ризоият… миллй дар Точикистон 27 июни соли 1997 дар Москва аз ҷониби Президента Точикистон Эмомалй Рахмон ва роҳбарият… Итгаҳоди мухолифини Точикистон Саид Абдулло Нурй ба имзо расид. Бо ин мархила… аз хама вазнин… — давраи аввали мустақилият дар ҳаёта кишвар паси cap шуд. Азнавсозиву бунёдгузории корхонаҳо… саноатй, аз чумла бо чалби сармоя… хориҷй оғоз гашт. Дар ҳазорсолаи нав саноату иктасодиёт… Ҷумхурии Точикистон кувват гирифт. Дар чанд соли охир дар ҳаёт… сиёсй, иктисодй, иҷтимой ва фарҳанги… Точикистон тағйиротҳои калоне ба амал омада истодаанд. Ҳамчунин роҳу пулҳо… дорой аҳамията маҳаллй дар шаҳру нохияҳо… мамлакат бунёд ва барқарор шуда истодаанд. Дар қаламрав… Точикистон имкониятҳои густариш… додани саноати маъдани кӯҳй зиёд аст. Точикистон дорои захираҳо… фаровони об аст. Дар кишвар ба бунёдгузории нерӯгоҳхои хурди барқ… обй диқкат дода истодаанд. Дар айн… ҳол дар мамлакат 95 нерӯгоҳҳои хурд сохта шудааст. Вазъ… ташкилоту корхонахо… истеҳсолй, муассисахо… маорифу тандурустй дар гӯшахои мухталифи мамлакат беҳтар гардида, кори онхо тадричан ба талабот… замон мувофиқ гардонда шуда истодааст. Иклим ва обу замини кишвар барои парвариши тамом… навҳои зироат ва меваю сабзавот мусоид аст. Ҳоло дар ҷумҳурй барои дасттири… сохаи кишоварзй механизми қарздиҳии хурд фаъолона ба роҳ монда шуда, як қатор лоиҳаҳои инвеститсионй маврид… татбиқ қарор гирифта истодаанд. Азхудкунии заминҳо… нави обй идома дорад. Дар Тоҷикистон зироатҳои ғалладонагӣ, картошка… ва сабзавот низ парвариш меёбанд. Тоҷикистон мушкилоти зиёд.. иктисодӣ хам дорад. Сарф… назар аз ин, дар мамлакат ислоҳот… иқтисодй идома дорад.

7. Вставьте артикль, где необходимо.
Дар чанд соли охир дар ҳаёти сиёсй, иқтисодй, иҷтимой ва фархангии Тоҷикистон тағйиротҳои калон… ба амал омада истодаанд. Чанд… пеш агрегата дуюми нерӯгоҳи барқи обии “Сангтуда-1” ба истифода дода шуд. Имрӯзҳо… сохтмони нерӯгоҳҳои бузурги баркии Рогун ва “Сангтуда-2” босуръат идома ёфта истодааст. Ин соҳа дар замони Иттаҳоди Чамохири Шӯравии Сотсиалистй як… аз бахшҳои афзалиятноки хоҷагии халқ ба шумор мерафт. Иклим… ва обу замини кишвар барои парвариши тамоми навхои зироат ва меваю сабзавот мусоид аст.

8. Выберите нужный вариант из предложенных в скобках.
(барқароркунии, азнавсозии, азхудкунии) корхонаҳои саноатй, аз ҷумла бо ҷалби сармояи хориҷй оғоз гашт. Сарфи назар аз хама мушкилоти иқтисодй, сохтмони (роҳ, пул, саноат) аз тарафи Кароқорум ба тарафи шарқ ва ҷануби Осиё cap шуд. Дар хазорсолаи нав саноату иктисодиёти Ҷумҳурии Точикистон (вазъ, бунёд, қувват) гирифт. Тавассути сохтмони роҳу пулҳои дорой аҳамияти ҷумҳуриявй ва байналмилалй Тоҷикистон аз бунбасти (коммуникатсионй, кишоварзй, хориҷй) баромада истодааст. Ҳамчунин poxy пулҳои дорой аҳамияти (ҷумҳуриявй, маҳаллй, байналмилалй) дар шаҳру ноҳияҳои мамлакат бунёд ва барқарор шуда истодаанд. Дар қаламрави Точикистон имкониятҳои густариш додани саноатй маъдани (коммуникатсионй, кишоварзй, кӯҳӣ) зиёд аст. Имрӯз дар миқёси кишвар зиёда аз 400 кони захираи нафту газ, ангиштсанг, тилло, нуқра, намак, маводи сохтмон, обхои минералй ва шифобахш муайян гардидааст. (ангиштсанги, лаъли, обхои минералии) Бадахшону Конимансур Тоҷикистонро дар дунё машхур гардондааст. Дар кишвар ба бунёдгузории нерӯгоҳхои хурди (барки обй, нафту газ, маводи сохтмон) диқкат дода истодаанд. Пешрафта истеҳсолоти кишоварзй омили мухимтарини таъмини амнияти (галладонаи, озукавории, байналмилалии) Точикистон мебошад. Иклим ва обу замини кишвар барои парвариши тамоми навхои (зироат, саноат, укёнус) ва меваю сабзавот мусоид аст. Ҳоло дар чумхурй барои дастгирии соҳаи кишоварзй механизми (диқкати, дастгирии, қарздихии) хурд фаъолона ба рох монда шуда, як қатор (захирахои, лоиҳахои, роҳбариятҳои) инвеститсионй мавриди татбиқ карор гирифта истодаанд. (азхудкунии, ислоҳоти, истеҳсолоти) заминҳои нави обй идома дорад. наздиктарин ба рушди бомароми саноат ва умуман истеҳсолоти кишвар оварда мерасонад? Вазъи чиҳо беҳтар гардида истодааст? Кори онон тадриҷан ба чӣ мувофик гардонда туда истодааст? Омили муҳимтарини таъмини амнияти озукавории Тоҷикистон чист9 Боду ҳавои кишвар барои коридани чй мувофик аст? Сохаи пахтакорй дар замони Иттиҳоди Чамоҳири Шӯравии Сотсиалистй яке аз

9. Ответьте на вопросы по тексту.
а) Точикистон кай қариб аз рӯи ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ пеш рафта истода буду дар ҷаҳон тағйироти азим рух дод? Аз мухолифати мусаллаҳонаи солҳои 90-уми асри гузашта ба иктисодиёти ҷумҳурӣ чй қадар зарар расонда шуд? Созишномаи умумии истикрори сулҳ ва ризоияти миллй дар Точикистон кай, дар куҷо ва аз ҷониби киҳо ба имзо расид? Баъди ин барои чй шароит фарохам омад? Азнавсозиву бунёди корхонаҳои саноатй, аз ҷумла бо чӣ оғоз гашт? Сарфи назар аз хама мушкилоти иқтисодй, сохтмони роҳ аз куҷо cap шуд? Саноату иктисодиёти Ҷумхурии Точикистон кай қувват гирифт? Чй Тоҷикистонро ба василаи марзи Чин ба уқёнуси Ҳинд баровард? Аз кадом вакт дар хаёти кишвар тағйиротҳои калоне ба амал омада истодаанд? Тавассути чй Точикистон аз бунбасти коммуникатсионй баромада истодааст? Дар шаҳру нохияхои мамлакат ҳамчунин чй бунёд ва барқарор шуда истодаанд? Дар қаламрави Точикистон имкониятхои густариш додани чй зиёд аст? Имрӯз дар миқёси кишвар чанд кони захираи нафту газ, ангиштсанг, тилло, нукра, намак, маводи сохтмон, обхои минералй ва шифобахш муайян гардидааст?
б) Чй Тоҷикистонро дар дунё машхур гардондааст? Точикистон дорой захирахои фаровони чй аст? Дар кишвар ба бунёди чй диккат дода истодаанд? Дар айни ҳол дар мамлакат чанд нерӯгоҳҳои хурд сохта шудааст? Чанде пеш кадом агрегата нерӯгоҳи барки обии “Сангтуда-1” ба истифода дода шуд? Имрӯзҳо сохтмони кадом нерӯгоҳхо босуръат идома ёфта истодааст? Чй дар солхои бахшҳои афзалиятноки чй ба шумор мерафт? Чй барои парвариши тамоми навҳои зироат ва меваю сабзавот мусоид аст? Ҳоло дар ҷумҳурй барои дастгирии сохаи кишоварзй кадом механизм фаъолона ба роқ монда шудаву чй мавриди татбиқ карор гирифта истодааст? Азхудкунии чиҳо идома дорад? Дар Точикистон боз кадом зироатҳо парвариш меёбанд? Тоҷикистон ягон хел мушкилот хам дорад? Сарфи назар аз мушкилоти иктисодй, дар мамлакат чй идома дорад ва чй пеш гирифта шудааст? Точикистон талош дорад, ки ба чй ноил гардад?

10. Переведите словосочетания.
Нефтегазовые месторождения, целебные минеральные воды, коммуникационный тупик, территория Таджикистана, отрасли народного хозяйства, во времена СССР, Общее соглашение о мире и национальном примирении, людские и материальные потери, ГЭС, Объединённая таджикская оппозиция, важнейший фактор обеспечения продовольственной безопасности, выращивание всех видов сельскохозяйственных культур, зерновые культуры, экономические реформы, добыча и переработка подземных ископаемых, освоение новых орошаемых земель, экономические трудности, экономические реформы, развитие всех отраслей промышленности, международное значение, гражданская война, развитие горнодобывающей промышленности.

11. Переведите на таджикский.
а) В конце 80-х годов прошлого века Таджикистан показывал высокие темпы развития во всех областях народного хозяйства. Однако в начале 90-х годов началась гражданская война. Она привела к огромным людским и материальным потерям. Экономике страны был нанесён ущерб, который составил примерно 7 миллиардов долларов США. Общее соглашение о мире и национальном примирении было подписано в Москве 27.06.1997. Его подписали Президент Таджикистана Эмомали Рахмон и руководитель Объединённой таджикской оппозиции (ОТО) Саид Абдулло Нури. Тем самым был пройден наиболее трудный этап в жизни страны.
В конце 90-х годов началась реконструкция и закладка промышленных предприятий, в том числе и с привлечением иностранного капитала. Несмотря на все препятствия, приступили к строительству пути от Каракорума в северо-западном направлении. В начале нынешнего века экономика страны значительно укрепилась Продолжается строительство автомагистрали по маршруту Куляб-Хорог- Кульма-Карокорум.
б) В последние годы в политической, экономической и общественной жизни происходят значительные изменения В стране есть все возможности для развития горной промышленности. На сегодняшний день в масштабах страны обнаружено более 400 месторождений газа, каменного угля, золота, серебра, минеральных и целебных вод. Строятся дороги и мосты местного, республиканского и международного значения. В стране обращается внимание на строительство малых гидроэлектростанций. На данный момент 95 малых электростанций уже построено. Скоро введут в строй новую очередь (букв агрегат) Рогунской ГЭС. Обращается внимание и на развитие образования и здравоохранения, культуры и быта в разных уголках страны.
Прирост продукции сельского хозяйства — главный фактор продовольственной безопасности страны. Выращиванию хлопка, который называют «белым золотом», способствует тёплый климат Таджикистана. Эта отрасль ещё в советское время считалась преобладающей. Но хороший климат способствует и выращиванию других культур. Сейчас в стране проводится политика (кредитования мелких хозяйств. Выполняется ряд инвестиционных проектов. В стране выращивается картофель, овощи и зерновые культуры. Несмотря на трудности, в стране продолжается проведение экономических реформ.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 19 – Текст Иқтисодиёти Ҷумхурии Точикистон Экономика Республики Таджикистан

Урок 19

Текст Иқтисодиёти Ҷумхурии Точикистон Экономика Республики Таджикистан

Тоҷикистон охири солҳои хаштодум кариб аз рӯи ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ пеш рафта истода буд, ки ҷанги ҳамватанй оғоз ёфт. Мухолифати мусаллаҳонаи солҳои 90-уми асри гузашта дар кишвар боиси талафоти зиёди ҷониву молиявй гардиданд. Ба иқтисодиёти ҷумҳурй ба маблағи ҳафт миллиард доллари америкой зарар расонда шуд. Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллй дар Точикистон 27 июни соли 1997 дар Москва аз ҷониби Президента Точикистон Эмомалй Рахмон ва роҳбарияти Иттиҳоди мухолифини Точикистон Саид Абдулло Нурй ба имзо расид. Бо ин марҳилаи аз хама вазнин — давраи аввали мустакилият дар ҳаёти кишвар паси cap шуд ва барои барқароркунии иктисодиёт шароит фарохам омад. Азнавсозиву бунёдгузории корхонаҳои саноатй, аз ҷумла бо ҷалби сармояи хориҷӣ оғоз гашт. Сарфи назар аз ҳама мушкилоти иқтисодӣ, сохтмони роҳ аз тарафи Карокорум ба тарафи шарқ ва ҷануби Осиё cap шуд. »
Дар ҳазорсолаи нав саноату иктисодиёти Ҷумҳурии Точикистон қувват гирифт. Таъмиру тачдид гардидани шоҳроҳи мошингарди Кӯлоб-Хоруғ-Кулма-Карокорум, се пул дар болои дарёи Панч Тоҷикистонро ба василаи марзи Чин ба уқёнуси Ҳинд баровард. Дар чанд соли охир дар ҳаёти сиёсй, иктисодй, иҷтимоӣ ва фарҳангии Точикистон тағйиротҳои калоне ба амал омада истодаанд. Тавассути сохтмони роху пулхои дорой аҳамияти ҷумҳуриявй ва байналмилалй Точикистон аз бунбасти коммуникатсионй баромада истодааст. Ҳамчунин poxy пулҳои дорой аҳамияти маҳаллй дар шаҳру ноҳияхои мамлакат бунёд ва барқарор шуда истодаанд.
Дар каламрави Точикистон имкониятҳои густариш додани саноати маъдани кӯҳй зиёд аст. Имрӯз дар микёси кишвар зиёда аз 400 кони захираи нафту газ, ангиштсанг, тилло, нуқра, намак, маводи сохтмон, обхои минералй ва шифобахш муайян гардидааст. Лаъли Бадахшону Конимансур Тоҷикистонро дар дунё машхур гардондааст.
Точикистон дорои захираҳои фаровони об аст. Дар кишвар ба бунёди нерӯгоххои хурди барки обӣ диқкат дода истодаанд. Дар айни ҳол дар мамлакат 95 нерӯгоххои хурд сохта шудааст.
Чанде пеш агрегата дуюми нерӯгохи барқи обии “Сангтуда-1” ба истифода дода шуд. Имрӯзхо сохтмони нерӯгоҳҳои бузурги барқии Роғун ва “Сангтуда-2” босуръат идома ёфта истодааст. Ба истифода додани ин нерӯгоҳхо дар солхои наздиктарин ба рушди бомароми саноат! ва умуман истеҳсолоти кишвар оварда мерасонад. Вазъи ташкилоту корхонаҳои истеҳсолй, муассисахои маорифу тандурустй, фарҳанги ва маишиву ичтимой дар гӯшахои мухталифи мамлакат бехтар гардида, кори онхо тадриҷан ба талаботи замон мувофиқ гардонда шуда истодааст.
Пешрафти истеҳсолоти кишоварзй омили муҳимтарини таъмини амнияти озуқавории Тоҷи- кистон мебошад. Боду ҳавои кишвар барои коридани пахта, ки онро дар ин ҷо “тиллои сафед” ҳам мегӯянд, мувофиқ аст. Ин соҳа дар замони Итгиҳоди Чамоҳири Шӯравии Сотсиалистй яке аз бахшҳои афзалиятноки хоҷагии халқ ба шумор мерафт. Иқлим ва обу замини кишвар барои парвариши тамоми навҳои зироат ва меваю сабзавот мусоид аст. Ҳоло дар чумҳурй барои дастгирии соҳаи кишоварзй механизми қарздиҳии хурд фаъолона ба роҳ монда шуда, як қатор лоиҳаҳои инвеститсионй мавриди татбиқ қарор гирифта истодаанд. Азхудкунии заминҳои нави обй идома дорад. Дар Тоҷикистон зироатҳои ғалладонагй, картошка ва сабзавот низ парвариш меёбанд.

Рис. 8. Нурекская ГЭС

Тоҷикистон мушкилоти зиёди иктисодй ҳам дорад. Сарфи назар аз ин, дар мамлакат ислоҳоти иқгисодй идома дорад ва роҳи рушди тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷомеа пеш гирифта шудааст. Тоҷикистон талош дорад, ки ба рушди энергетикаи обй, дастовардҳои муҳими коммуникатсионй, истихроҷу коркарди боигариҳои зеризаминй, таъмини амнияти озуқаворӣ ва дигар комёбихои тозаи иқтисодиву иҷтимой ноил гардад.

Комментарий

1. Запомните следующие распространённые словосочетния: ҷанги ҳамватанй гражданская война;
талафоти ҷониву молиявй людские и материальные потери; шоҳроҳи мошингард автомагистраль; зироатҳои ғалладонагй зерновые культуры; сарфи назар аз чизе невзирая на что-л.; дар айни ҳол в то же самое время;
Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллй Общее соглашение о мире и национальном примирении.
Иттиҳоди мухолифини Точикистон Объединённая таджикская оппозиция (ОТО);
Иттиҳоди Ҷамоҳири Шӯравии Сотсиалистй Союз Советских Социалистических Республик (СССР).
2. Запомните следующие распространённые глагольные сочетания:
паси cap шудан отступать, оставаться позади; шароит фарохам омад были созданы условия; ба амал омадан происходить, совершаться;
ба истифода додан (чизеро) вводить в строй, вводить в экслуатацию’,
ба талаботи замон мувофиқ гардондан (чизеро) делать соответствующим потребностям времени.
3. Следующие обороты повышают стиль изложения:
чизеро мавриди татбиқ қарор додан ~ чизеро татбик кардан осуществлять, реализовывать; мавриди татбик карор гирифтан осуществляться, реализовываться; чизеро ба имзо расондан ~ чизеро имзо кардан подписывать; ба имзо расидан подписываться.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 19 – Упражнения 1-4

Урок 19

Упражнения 1-4

1. Прочитайте и переведите.
Карим намедонист, ки барои чй рафта истодааст. Шахсе ба назди табиб рафта арз кардааст: “Шикамам дард карда истодааст, даво кун”. Ман ҳоло асари Садриддин Айнй “Мактаби кӯҳна”-ро хонда истодаам. Одамон аз кӯчаи марказй гузашта истодаанд. Сохтмони НБО-и Рогун давом карда истодааст. Обрӯи давлати мо дар миқёси ҷаҳон рӯз то рӯз баланд шуда истодааст. Рахим ҳамин ки сарашро бардошт, дид, ки ҳамшира дар пахдӯяш хандида истодааст. Додари Малоҳат дар омӯзишгоҳи тиббй мехонад ва барои бо муваффақият тамом кардани мактаб кӯшиш карда истодааст. Дар Донишкадаи славянин Тоҷикистон забони тоҷикиро омӯхта истодаанд.
2. Переделайте предложения так, чтобы подчёркнутый глагол стоял в настоящем определённом времени.
Образец: Хоҳари вай курта медӯзад. —► Хоҳари вай курта дӯхта истодааст.
Автобус ба исттоҳ меояд. Касе дари хонаро мезанад. Дар Роғун нерӯгоҳи барқии нав месозанд. Мошину турбинаҳои онро аз шаҳрҳои марказй меоранд. Собир ба падару модари худ мактуб мена- висад. Дар факултаи мо сол то сол миқцори донишҷӯён меафзояд. Имрӯзҳо шаҳри Душанбе зебову ороста мешавад. Талабагон дар назди ҳайкали Абӯалй ибни Сино гулдастаҳо мемонанд. Дар бог ҷавонон сайру гашт мекунанд. Ҳамаи донишҷӯён ва муаллимон ба чашни Наврӯз тайёрй мебинанд. Моён бо радио хабарҳои охирин мепгунавем. Рӯзҳо дароз мешаванд. Хочагии қишлоқамон тараққй мекунад. Ӯ мепиндошт, ки ман ба ҳикояаш бовар мекунам. Барф тамом шуд, борон меборад. Аз рӯи хабарҳое, ки ҳар рӯз ба ман мерасад. кори мо он қадар бад нест.
3. Перепишите, поставив глагол в скобках в форме прошедшего определённого времени.
Шариф аз мактаб баромада ба тарафи идора (рафтан), ки дар роҳ як ҷавон ба вай вохӯрд. Талабагон ба даре тайёрй (дидан) ки садои шиллики идона ба гӯшашон расид. Ман кор (кардан), ки маро ҷеғ заданд. Ту хоб (кардан), ки дарро тақ-так карданд. Тирамоҳ баромада, зимистон (даромадан), хаво хунук буд. Шиноварон хеле хуб оббозй (кардан). Ҳамон рӯз ман аз Боку (омадан). Рӯзи серкорй ба охир (расидан).
4. Замените форму прошедшего определённого времени сочетанием с (дар) вақти/ (дар) ҳангоми.
Образец: Рахим аз куча гузошта истода буд, ки касе вайро ҷеғ зад. —*• Дар вақти аз кӯча гузашта
истодани Рахим касе вайро ҷеғ зад.
Муаллим хикояи нав хонда истода буд, ки занг зада шуд. Духтарон мактуб навишта истода буданд, ки модарашон ба хонаи онҳо даромад. Ман дар хона хати модарамро хонда истода будам, ки дарро касе тақ-тақ кард. Бачагон ба хона омада истода буданд, ки борон борид. Мо хӯрок хӯрда истода будем, ки меҳмонон омаданд. Имрӯз кам-кам барф борида истода буд, ки офтоб баромад. Ошпаз палавро дам карда истода буд, ки дастархонро паҳн карданд.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 19 – Определённые времена изъявительного наклонения

Урок 19

Определённые времена изъявительного наклонения

Специфику таджикского языка составляют формы, образуемые со вспомогательным глаголом истодан — так называемые определённые или конкретные формы. Они присутствуют во всех наклонениях, кроме повелительного.

Рассматриваемые таджикские формы служат прежде всего не для обозначения длительности действия, а для обозначения действия определённого, отчётливо и недвусмысленно отнесённого к конкретной речевой ситуации.

Настоящее определённое время

Форма настоящего определённого времени имеет более узкое временное значение, чем форма настояще-будущего времени. Она выражет действие, совершающееся в данный момент, сейчас. Образуется от причастия прошедшего времени смыслового глагола и основной формы перфекта вспомогательного глагола истодан (см. Таб. 21).

Отрицательная форма настоящего определённого времени образуется прибавлением приставки на- к причастию прошедшего времени смыслового глагола: Вай нанавишта истодааст. Он не пишет. Вай нарафта истодааст. Он не идёт. Махмуд суруд нахонда истодааст. Махмуд не поёт пес-

Таб. 21. Спряжение глагола рафтан идти в настоящем определённом времени изъявительного наклонения

ЧислоЛицоУтверждениеЗначениеОтрицаниеЗначение
Ед. ч.1ман рафта истодаамя идуман нарафт^,истодаамя не иду
2ту рафта истодайты идёшьту нарафта истодайты не идёшь
3ӯ рафта истодаастон идётӯ нарафта истодаастон не идёт
Мн. ч.1мо рафта истодаеммы идёммо нарафта истодаеммы не идём
2шумо рафта истодаедвы идётешумо нарафта истодаедвы не идёте
3онҳо рафта истодаандони идутонҳо нарафта истодаандони не идут

Следует заметить, что иногда формой настоящего определённого времени выражается значение настоящего общего времени. В этом случае подчёркивается факт постоянного или регулярного, частого совершения данного действия:

Дар Донишгохи славянин Тоҷикистон забони тоҷикиро омӯхта истодаанд. В Славянском университете Таджикистана изучают таджикский язык.

Дар Вазорати корхои хориҷии Тоҷикистон асосан ҷавонон кор карда истодаанд. В Министерстве иностранных дел Таджикистана в основном работает молодёжь.

Олимон кӯли Сарезро мунтазам омӯхта истодаанд. Учёные постоянно изучают Сарезское озеро.

Прошедшее определённое время

Форма прошедшего определённого времени обозначает действие, продолжавшееся в момент совершения другого действия. Обычно встречается в сложноподчинённых предложениях. Для этой формы характерно совмещение длительности действия и соотнесённости этого действия с каким-то определённым периодом времени в прошлом.

Образуется прошедшее определённое время от причастия прошедшего времени смыслового глагола и преждепрошедшего времени вспомогательного глагола истодан (см. Таб. 22).

Таб. 22. Спряжение глагола рафтан идти в прошедшем определённом времени
изъявительного наклонения

ЧислоЛицоУтверждениеЗначениеОтрицаниеЗначение
Ед. ч.1ман рафта истода будамя шёлман нарафта истода будамя не шёл
2ту рафта истода будйты шёлту нарафта истода будйты не шёл
3ӯ рафта истода будон шёлӯ нарафта истода будон не шёл мы не шли
Мн. ч.1мо рафта истода будеммы шлимо нарафта истода будем
2шумо рафта истода будедвы шлишумо нарафта истода будедвы не шли
3онҳо рафта истода будандони шлионхо нарафта истода будандони не шли

Самандар аз назди кинотеатри “Ватан” гузашта истода буд, ки ман ӯро дидам. Самандар проходил мимо кинотеатра «Ватан», когда я увидел его.

Ман китоб хонда истода будам, ки рафикам омад. Я читал книгу, когда пришёл мой товарищ.

Прошедшее определённое время может быть заменено сочетанием (дар) вақти/(дар) хангоми и составного инфинитива основного глагола в значении отглагольного существительного:

Ман ҳангоми аз назди кинотаеатри “Ватан” гузаштани Самандар ӯро дидам Когда Самандар проходил мимо кинотеатра «Ватан», я увидела его. букв Я во время прохождения Самандара мимо кинотеатра «Ватан» увидела его.

Дар вакти китоб хонда истодани ман рафикам омад. Когда я читал книгу, пришёл мой товарищ. букв Во время чтения мною книги пришел мой товарищ.

Глаголы состояния истодан стоять, нишастан сидеть, хобидан спать, а также глагол доштан в значении иметь и будан быть не имеют форм настоящего и прошедшего определённого времени.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 18 – Словарь

Урок 18

Словарь

адабй прил литературный
ходими ~ литературный сотрудник
адо кардан (чизеро) глаг выполнять, исполнять
алифбосуи/ алфавит
амонй сущ безопасность
арзанда прил ценный
атрофи предл вокруг, около
баён сущ объяснение
~ кардан (чизеро) глаг излагать, описывать
байрақ сущ знамя, флаг
баланд бардоштан глаг поднимать, повышать
барқарор шудан глаг устанавливаться,
бовафо прил верный, преданный
бол сущ крыло
~у пар задан глаг взмахивать крыльями
пар сущ перо; крыло
болу ~ задан глаг взмахивать крыльями
бомуваффақият прил успешный
босавод прил грамотный
вабо сущ холера
вафот сущ кончина
~ кардан глаг. умирать
Ғӯш сущ взгляд, взор
давом сущ продолжение
~ кардан глаг. к продолжаться
дафн сущ захоронение, похороны
дилгиркунанда прил нудный, надоедливый
дойр ба предл касающийся чего-л.,
относящийся к чему-л.
дуредгар сущ плотник
ёр сущ любимый
зафар сущ победа
зиёрат сущ поклонение, паломничество
~ кардан глаг посещать, навещать
зирак прил смышлёный, догадливый
идома сущ г продолжение
~ ёфтан продолжаться
иттифоқ сущ союз, лига
ишк, сущ любовь, страсть
камбагал прил – бедный
касалй сущ | болезнь
котиб сущ секретарь
кӯдакй сущ детство
қарор сущ решение
~ додан (кардан) глаг. принимать решение,
қобилият сущ дарование, талант; способность
марқад сущ могила, гробница
масҷид сущ. мечеть
масъул прил ответственный
маҳфил сущ кружок; собрание
маҷмӯа сущ сборник
моҳият сущ сущность, суть
мубориз сум# борец
мудир сущ заведующий, директор
мусибат сущ беда, несчастье; испытание
муҳофизат сущ защита
назокат сущ тонкость
~и сухан изящность слога
оммавй прил всеобщий, массовый
оромгоҳ сущ мавзолей, усыпальница
пойдорй сущ прочность, упрочение
пурра прил полный, целый
пурҷӯш прил оживлённый, бурный
раис сущ председатель, глава
савод прил грамотность, грамота
сайёра сущ планета
сайқалсуи/ шлифовка, отделка
~ додан (чизеро)..совершенствовать, оттачивать
санъатсяч искусство
сухан слово; речь
~ рафтан (дар бораи чизе) глаг говориться
назокати ~ изящность слога
табдил сущ превращение
~ ёфтан (ба чизе) глаг. превращаться
Тошканд и.с Ташкент
умр сущ жизнь, человеческий век
умумидахонй прил всемирный, международный
усто сущ мастер, умелец
фаъолият сущ деятельность
хайма сущ шатёр
-задан раскладывать (ставить) шатёр
ходим (хадам) сущ служащий, работник
-и адабй литературный сотрудник
хора сущ гранит
хурдй сущ детство, малолетство
хурдсол прил малолетний
хурсандйсуи* радость
хушзеҳн прил сообразительный, способный
хушманзар прил красивый
ҳархела прил разнообразный
хикмат<я4 мудрость; секрет, тайна чин сущ морщины чоп сущ печать; издание ҷамъ сущ итог; сумма; толпа - омадан глаг собираться, быть собранным чидцй прил серьёзный; старательный ҷустуҷӯ сущ поиск ~ кардан (доштан) (чизеро) глаг искать чур сущ созвучие, гармония Чӯш сущ волнение шеърхонирил... читающий стихи, декламирующий ширкат су«* участие шодмонй сущ радость, веселье шӯр сущ волнение, смятение шӯравӣ прил советский шӯьлавар прил пламенный эҷод сущ создание - кардан (чизеро) гпаг создавать эҷодйлри/i творческий якдилй сущ солидарность [/su_note] [pagelist child_of="47256" include="47256"] [su_note note_color="#FFFF66" text_color="#333333" radius="3" class=""]


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 18 – Упражнения 4-11

Урок 18

Упражнения 4-11

4. Вставьте послелог, где необходимо.
Мирзо солҳои кӯдакиаш… ёд карда мегӯяд: «Падарам бисер мехост, ки ман… босавод шавам». Аз он ки Мирзо писари ягонаи падар буд, усто Турсун ӯ… баъди даре ҳар ҷое, ки мерафт, ҳамроҳ мебурд. Ӯ бачаи зираку хушзеҳн буда, чизи шунидааш… дар хотир нигоҳ медошт. Мирзо пас аз барқарор шудани Ҳукумати Шӯравй ба мактаби нав дохил шуд ва бомуваффақият таҳсилаш… давом дод. Ман ва ду рафики шарикдарсам хондан, навиштан ва хисоб кардан… зуд аз худ намудем. Аз ҳамон вакт ба ҶИДДӢ омӯхтани эҷодиёти Айни, Лоҳутӣ, Горький, Саъдй, Ҳофиз, Навой ва дигарон… оғоз намуд. Дар ҳамин давра шеърҳои аввалинаш… эчод мекунад. Мирзо Турсунзода аз соли 1946 то охири умраш вазифаи раиси Иттифоки нависандагони Тоҷикистон… адо кардааст. Шоир дар достони «Ҷони ширин» моҳияти сафарҳояш… баён кард. Ба номи Мирзо Турсунзода дар Тоҷикистон кӯчаҳо, мактабҳо, донишкадаҳо ва ғайра… гузошта шудаанд.
5. Вставьте предлоги.
Мирзо Турсунзода соли 1911 … қишлоқи Каратоғи ноҳияи ҳозираи Ҳисор таваллуд ёфтааст. Маҳаллаи онҳо Чармгарон ном дошт ва хонаи усто Турсун … ҳамин мавзеъ, … лаби рӯд ҷой гирифта буд. … ин хотир Мирзо … 6-солагиаш … мактаби кӯҳна меравад ва диққати ӯро … хурдй зебоии манзараҳои атрофи кӯхсорон, бозиқои ҳархелаи бачагони деҳ … худ ҷалб мекард. Соли 1920 … сари Мирзои хурдсол мусибати вазнине омад. Модараш … касалии вабо вафот намуд. Падари ӯ соли 1930 … олам гузашт. … ҳамон вакт … ҷиддй омӯхтани эҷодиёти Айни, Лохутй, Горький, Саъдй, Ҳофиз, Навой ва дигарон оғоз намуд. … ҳамин давра шеърҳои аввалинашро эҷод мекунад. Мирзо Турсунзода баъди хатми тахсил … Душанбе омад. Кори рӯзноманигорй ва ширкат … маҳфили адабии назди идораи рӯзнома кобилияти эҷодии шоирро сайкал медихад. Эҷодиёти ин давраи Мирзо Турсунзода … маҷмӯаи «Байрақи зафар» (1932) чамъ омадааст. Мирзо Турсунзода … вазифаҳои гуногуни давлатй ва ҷамъиятй кор карда, … соли 1946 … охири умраш вазифаи раиси Иттифоки нависандагони Тоҷикистонро адо кардааст. … номи Мирзо Турсунзода … Тоҷикистон кӯчаҳо, мактабҳо, дониш- кадаҳо ва ғайра гузошта шудаанд. Оромгоҳи ӯ … мавзеи хушманзараи Лучоб ҷойгир аст.
Р>
6. Вставьте изафет, где необходимо.
Падараш, усто Турсун, дуредгар… камбағал буд. Маҳаллаи онҳо Чармгарон ном дошт ва хона… усто Турсун дар ҳамин мавзеъ, дар лаб… рӯд чой гирифта буд. Аз ин хотир Мирзо аз 6-солагиаш ба мактаб… кӯҳна меравад ва диққат… ӯро аз хурдй зебоии манзарахо… атрофи кӯҳсорон, бозиҳои ҳархелаи бачагон… деҳ ба худ ҷалб мекард. Аз он ки Мирзо писари ягона… падар буд, усто Турсун ӯро баъд… даре ҳар ҷое, ки мерафт, ҳамроҳ мебурд. У бача… зираку хушзеҳн буда, чизи шунидаашро дар хотир… нигох медошт. Мирзо чанд вақт дар мактаб… кӯҳна хонда, пас аз барқарор шудани Ҳукумат… Шӯравй ба мактаби нав дохил шуд ва бомуваффақият таҳсилашро давом дод. «Таҳсили ман дар мактаб… нав дер давом накард, — мегӯяд ӯ. Бинобар ин дигар нишастан ҳамроҳ… онҳое, ки нав ба хондан… алифбо шурӯъ карда буданд, бароямон дилгиркунанда намуд. Солҳои 1926-1927 таҳсил… Мирзо Турсунзода дар интернат ва техникум… педагогии шаҳри Душанбе идома меёбад. Дар ҳамин давра шеърҳо… аввалинашро эҷод мекунад. Кори рӯзноманигорй ва пшркат дар маҳфил… адабии назд… идораи рӯзнома кобилияти эҷодии шоирро сайкал медихад. Ӯ ҳамчун раис… Кумитаи шӯравии якдилии халкҳо… Осиё ва Африқо, ҳамчун адиби намоён ва мубориз… шӯълавари сулҳу амонй дар чорабиниҳо… умумичахонй иштирок намуда, дар пойдории дӯсти… байни халкхо ва сулҳи сайёра ҳисса… арзанда гузопггааст. Мирзо Турсунзода моҳ… августа соли 1977 дар шахри Душанбе вафот кард. Мирзо Турсунзода Қаҳрамон… халқи тоҷик мебошад. *
7. Выучите наизусть стихотворение Мирзо Турсунзода.
Гарчи пайдо гашт чин дар рӯи мо,
Г арчи пур шуд аз сафедй мӯи мо.
Орзу бисёр дорад дил ҳанӯз,
Ҷӯши ишқу ёр дорад дил ҳануз.
Орзу дорад, ки болу пар занад,
Гул ба мӯҳои сафедй cap занад.
Орзу дорад, ки бинад дурро,
Ҳикмати ояндаи машхурро.
Хаймаи заррин занад бар рӯи моҳ,
Бар замин аз моҳ то созад нигоҳ.
Як нафас бинпган, гапамро гӯш кун,
Сӯҳбати имрӯзаро пурҷӯш кун…
8. Выберите нужный вариант из предложенных в скобках.
Падараш (мудири, дуредгари, адиби) камбағал буд. Маҳаллаи онҳо Чармгарон ном дошт ва хонааш дар ҳамин (мавзеъ, хайма, амонй), дар лаби рӯд чой гирифта буд. Падараш бисёр мехост, ки ӯ (барҷаста, арзанда, босавод) шавад. Вай аз 6-солагиаш ба мактаби кӯҳна меравад ва диккати ӯро аз хурдй зебоии манзараҳои атрофи (кӯҳсорон, ҳикмат, назокат) ба худ ҷалб мекард. Ӯ бачаи зираку (мубориз, хушзехн, хушманзар) буда, чизи шунидаашро дар хотир нигох медошт. Соли гузашта ба сари у (зафари, мусибати, ишқи) вазнине омад. Вай (бомуваффақият, босавод, бовафо) таҳсилашро давом дод. Ӯ ва ду рафиқи (шӯълавараш, шарикдарсаш, зиракаш) хондан, навиштан ва ҳисоб карданро зуд аз худ намуданд. Бинобар ин дигар нишастан ҳамроҳи онҳое, ки нав ба хондани алифбо шурӯъ карда буданд, бароямон (дилгиркунанда, намоён, камбағал) намуд. Вай дар института (назокати сухан, маориф, муаллимтайёркунй) шаҳрй Тошканд хонда, сохиби маълумоти олй гардид. Дар ҳамин давра шеърҳои аввалинашро (маҷмӯа, чоп, эҷод) мекунад. Вай дар рӯзнома аввал (дуредгари, ходими, раиси) адабй ва баъдтар котиби масъул шуда кор мекунад. Кори (рӯзноманигорй, муҳофизат, хурсандй) ва ширкат дар махфили адабии назди идораи рӯзнома қобилията эҷодии шоирро сайқал медихад. Шоир дар достони «Ҷони ширин» (моҳияти, сайёраи, пойдории) сафарҳояшро баён кард.
9. Переведите словосочетания.
Союз писателей, выполнять обязанности, общий отдел, красота горных пейзажей, сообразительный и умный мальчик, народы (планеты) Земли, выполнение обещания, литературный кружок в редакции газеты, после окончания обучения, выдающися писатель, совершенствовать (букв шлифовать) талант, сборник произведений, разнообразные игры деревенских мальчишек, молодой литератор, пламенный борец.
10. Ответьте на вопросы.
Мирзо Турсунзода кай ва дар кадом қишлоқ таваллуд ёфтааст? Падараш чикора буд? Маҳаллаи онҳо куҷо ҷой гирифта буд? Падараш чй бисёр мехост? Аз ин хотир Мирзо куҷо рафта буд? Таваҷҷӯҳашро чй ба худ чал б мекард? Оё вай бародаре ё хоҳаре дошт? Падараш ӯро куҷо ҳамроҳ мебурд? Дар кадом сол ба сари Мирзои хурдсол мусибати вазнине омад? Пас аз барқарор шудани Ҳукумати Шӯравй Мирзо чй кор мекард? Барой чй нишастан ҳамроҳи дигарон барояш дилгиркунанда намуд? Онҳо қарор доданд куҷо раванд? Таҳсили Мирзо Турсунзода кай ва дар куҷо идома меёбад? Вай сохиби маълумоти олй кай ва дар куҷо гардид? Аз ҳамон вакт ба чй огоз намуд? Шеърҳои аввалинашро кай эҷод мекунад? Дар рӯзномай «Комсомоли Тоҷикистон» ба ҳайси кй кор мекунад? Эҷодиёти ин давраро дар кадом маҷмӯа чамъ кардааст? Вай то охири умраш кадом вазифаро адо кардааст? Ӯ дар чй ҳиссае арзанда гузоштааст? Шоир дар кадом достон мохияти сафархояшро баён кардааст? Мирзо Турсунзода кай ва дар куҷо вафот кард? Оромгоҳи ӯ дар кадом мавзее ҷойгир аст? Ба номи Мирзо Турсунзода дар Тоҷикистон чй гузошта шудаанд?
11. Переведите на таджикский.
а) Известный таджикский поэт Мирзо Турсунзаде родился в кишлаке Каратог Гиссарского района в 1911 году. Его отец был плотником. Квартал, где он жил, находился на берегу реки. Его отец очень хотел, чтобы сын стал грамотным. По этой причине будущий поэт уже с 6 лет пошёл в школу. В этом возрасте его привлекали горы и разнообразные детские игры. Поскольку Мирзо был у отца единственным сыном, отцу приходилось везде его водить с собой. Он рос смышлёным мальчиком и легко запоминал всё, что слышал.
Уже в детстве на его долю выпали тяжкие испытания. Когда ему было 9 лет, от холеры умирает его мать. Его отец умирает десятью годами позже. Однако он успешно учится. Он и его друзья быстро осваивают счёт и письмо. Им уже было скучно сидеть с теми, кто только начинал учить алфавит. И они решили поехать в столицу — в Душанбе.
б) Сначала он продолжает учёбу в интернате и техникуме. Потом он едет в Ташкент и в педагогическом институте получает высшее образование. Уже в это время он серьёзно изучает произведения Айни, Лохути, Навои, Саади и Хафиза. Тогда же он пишет свои первые стихи. После завершения учёбы он переезжает в Душанбе. Он работает литературным сотрудником в газете «Комсомолец Таджикистана». Затем он становится ответственным секретарём этой газеты.
Участие в литературных сообществах и журналистская деятельность помогает ему совершенствоваться (букв, отшлифовать творческие способности). Творения этого периода жизни собраны в сборнике «Флаг победы». С 1946 года и до конца своей жизни он исполняет обязанности председателя Союза писателей Таджикистана. Помимо этого он занимает и другие государственные должности. Он также был председателем Советсткого комитета солидарности народов стран Азии и Африки. Свои зарубежные поездки он описал в поэме «Моя дорогая». Жизнь Мирзо Турсунзаде оборвалась в августе 1977 года. Его мавзолей построен в Лучобе. Его именем названы многие улицы, площади, школы и институты на всей территории Таджикистана.
С


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 18 – Текст Мирзо Турсунзода

Урок 18

Текст Мирзо Турсунзода

Мирзо Турсунзода соли 1911 дар қишлоқи Каратоғи ноҳияи ҳозираи Ҳисор таваллуд ёфтааст. Падараш, усто Турсун, дуредгари камбағал буд.
Маҳаллаи онҳо Чармгарон ном дошт ва хонаи усто Турсун дар ҳамин мавзеъ, дар лаби рӯд ҷой гирифта буд. Мирзо солҳои кӯдакиашро ёд карда мегӯяд: «Падарам бисёр мехост, ки ман босавод шавам». Ад ИН хотир Мирзо аз 6-солагиаш ба мактаби кӯҳна меравад ва диққати ӯро аз хурдй зебоии манзараҳои атрофи кӯҳсорон, бозиҳои ҳархелаи бачагони деҳ ба худ ҷалб мекард. Аз ойн ки Мирзо писари ягонаи падар буд, усто Турсун ӯро баъди дарс ҳар ҷое, ки мерафт, ҳамроҳ мебурд. |
Ӯ бачаи зираку хушзеҳн буда, чизи шунидаашро дар хотир нигох медошт.
Соли 1920 ба сари Мирзои хурдсол мусибати вазнине омад. Модараш аз касалии вабо вафот намуд. Падари ӯ соли 1930 аз олам гузашт.
Мирзо чанд вақг дар мактаби кӯҳна хонда, пас аз баркарор шудани Ҳукумати Шӯравӣ ба мактаби
нав дохил шуд ва бомуваффақият таҳсилашро давом дод. «Таҳсили ман дар мактаби нав дер давом накард, —мегӯяд ӯ. —Ман ва ду рафиқи шарикдарсам хондан, навиштан ва ҳисоб карданро зуд аз худ намудем. Бинобар ин дигар нишастан ҳамроҳи онҳое, ки нав ба хондани алифбо шурӯъ карда буданд, бароямон дилгиркунанда намуд. Ва мо қарор додем, ки ба Душанбе равем».
Солҳои 1926-1927 таҳсшга Мирзо Турсунзода дар интернат ва техникуми педагогии шаҳри Душанбе идома меёбад. Вай дар солхои 1927-1931 дар Дорулмуаллимини (институт муаллим- тайёркунй) шаҳри Тошканд хонда, сохиби маълумоти олй гардид. Аз ҳамон вакт ба ҷиддӣ омӯхтани эҷодиёти Айни, Лоҳутӣ, Горький, Саъдй, Ҳофиз, Навой ва дигарон оғоз намуд. Дар ҳамин давра шеърҳои аввалинашро эҷод мекунад.
Мирзо Турсунзода баъди хатми тахсил ба Душанбе омада, дар рӯзномаи «Комсомоли Тоҷи- кистон» аввал ходими адабй ва баъдтар котиби масъул шуда кор мекунад. Кори рӯзноманигорй ва ширкат дар маҳфили адабии назди идораи рӯзнома қобилияти эҷодии шоирро сайқал медихад. Эҷодиёти ин давраи Мирзо Турсунзода дар маҷмӯаи «Байрақи зафар» (1932) чамъ омадааст.
Мирзо Турсунзода дар вазифаҳои гуногуни давлатй ва ҷамъиятй кор карда, аз соли 1946 то охири умраш вазифаи раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистонро адо кардааст. Ӯ ҳамчун раиси Кумитаи шӯравии якдилии халқҳои Осиё ва Африқо, ҳамчун адиби намоён ва муборизи шӯълавари сулҳу амонй дар чорабиниҳои умумиҷахонй иштирок намуда, дар пойдории дӯстии байни халқҳо ва сулҳи сайёра ҳиссаи арзанда гузоштааст. Шоир дар достони «Ҷони ширин» моҳияти сафарҳояшро баён карда гуфтааст:
Дӯстиро ҷустуҷӯ дорем мо,
Аз амонй гуфтугӯ дорем мо.
Мирзо Турсунзода моҳи августа соли 1977 дар шаҳри Душанбе вафот кард. Оромгохи ӯ дар мавзеи хушманзараи Лучоб ҷойгир аст.
Мирзо Турсунзода Қаҳрамони халқи тоҷик мебошад.
Ба номи Мирзо Турсунзода дар Тоҷикистон кӯчаҳо, мактабҳо, донишкадаҳо ва ғайра гузошта шудаанд.
Комментарий
1. Запомните частьо встречающиеся выражения:
ба худ ҷалб кардан притягивать, привлекать к себе;
дар хотир нигох доштан (чизеро) хранить в памяти;
аз олам гузаштан умирать, скончаться;
дилгиркунанда намудан казаться нудным, надоедливым;
барқарор шудани Ҳукумати Шӯравй установление Советской власти;
хиссаи арзанда гузоштан вносить ценный вклад;
Дорулмуаллимин (Институти муаллимтайёркунй) педагогический институт; сохиби маълумоти олй шудан получать высшее образование; маҳфили адабй литературный кружок;
Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон Союз писателей Таджикистана;
Кумитаи шӯравии якдилии халқхои Осиё ва Африқо Советский комитет солидарности стран Азии и Африки.
2. Луҷоб — в 1981 году на месте захоронения поэта на Лучобском холме Душанбе был создан мавзолей. Композиция представляет собой символический ажурный купол восточного очертания. В центре —надгробная плита с бюстом поэта. Поверхность снаружи и внутри облицована белым резным мрамором по мотивам таджикского народного творчества.
Ба номи Мирзо Турсунзода дар Точикистон кӯчаҳо, мактабхо, донишкадахо гузошта шудаанд. В честь Турсун-заде в Таджикистане названы улицы, школы, институты.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 18 – Упражнения 1-3

Урок 18

Упражнения 1-3

1. Поставьте во всех лицах обоих чисел.
Ман пештар ин филмро дида будам. Ман қалами худро дар хона фаромӯш карда будам. Ман ҳаргиз анор нахӯрда будам. Ман ҳанӯз ин тарҷумаро тамом накарда будам. Ман аз хучра набаромада будам.
2. Переведите на русский.
Ман ба шумо чизе нагуфта будам. Ту то соати чор чанд ҷумла тарҷума карда будй? Ӯ либоси идона пӯшида буд. Ҳамон зане, ки ӯро қаблан дида будам, пеши вай рафт ва пурсид, ки чй ran шудааст? В акте ки маҷлис cap шуд, офтоб рост ба болои cap омада буд. Дар берун дар болохона хама ба сӯҳбати Карим гӯш дода буданд. Ман ин тавсияи модарамро, ки дар он вақтҳо ба ман хеле хуб таъсир карда буд, мехостам ба амал орам. Вакге ки ба хонаи бародарам ворид шудам, ахли хонаводаи ӯ аз сари ношто хам нахеста буданд. Ҳалима ҳеҷ вакт худро чун дар ин субҳи баҳорон хушбахт ҳис накарда буд. Як вақт чашм кушода, аскареро дидам, ки дар болои сарам хам шуда буд. Сари кӯҳ намудор шуд, ки дар он чо ду савора истода буданд. Дирӯз дар мацлис дар бораи тезтар ба чоп омода кардани китоби «Забони тоҷикй» сухан рафта буд.
**•
3. Переведите на таджикский.
Мы к тому времени уже получили твоё письмо. Они до вчерашнего дня не видели этого словаря. Я давал свой журнал Шарифу, но теперь этот журнал у меня. Мы раньше никогда не слышали имени этого человека. Он не мог перевести текст, потому что забыл словарь дома. Когда Азамат проснулся, его отец уже ушёл на работу. Когда я пришёл домой, мой брат уже поужинал. Что было написано в письме, которое я тебе принёс? Саттор мог ответить на вопрос преподавателя, потому что внимательно подготовился к занятию.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 18 – Преждепрошедшее время изъявительного наклонения

Урок 18

Преждепрошедшее время изъявительного наклонения

Формы преждепрошедшего времени внешне отличаются от форм перфекта тем, что в качестве вспомогательного глагола выступает не краткая форма глагола-связки, а форма простого прошедшего , времени глагола будан (см. Таб. 20).

Таб. 20. Спряжение глагола дидан видеть в форме преждепрошедшего времени

ЧислоЛицоУтверждениеЗначениеОтрицаниеЗначение
Ед. ч.1ман дида будамя (тогда) уже увиделман надида будамя (тогда) ещё не увидел
2ту дида будйты (тогда) уже увиделту надида будиты (тогда) ещё не увидел
3Ӯ дида будон (тогда) уже увиделӯ надида будон (тогда) ещё не увидел
Мн. ч.1мо дида будеммы (тогда) уже увиделимо надида будеммы (тогда) ещё не увидели
2шумо дида будедвы (тогда) уже увиделишумо надида будедвы (тогда) ещё не увидели
3онҳо дида будандони (тогда) уже увиделионҳо надида будандони (тогда) ещё не увидели

Спряжение приставочных глаголов в отрицательной форме преждепрошедшего времени, а также спряжение сложных глаголов и глаголов в страдательном залоге во всех формах преждепрошедшего времени имеет те же особенности, что и в формах перфекта (см. стр. 80).

Формы преждепрошедшего времени обозначают действие, имевшее место до определённого момента в прошлом. Эти формы могут сопровождаться обстоятельствами типа пештар раньше, то он вақт до того времени, аллакай уже давно, ҳанӯз ещё и т.п.

Ман то он рӯз хонаи нави туро надида будам. Я до того дня не видел твой новый дом

Мардуми ин деҳа дер боз ингуна маросими бошукӯҳи идонаро надида буданд. Жители этой деревни уже давно не видели такого пышного празднества.

Глаголы типа нишастан (шиштан) сидеть, хобидан лежать, истодан стоять в форме преждепрошедшего времени обозначают состояние на какой-то момент в прошлом.

Рӯ ба рӯи ман як ҷавонмард бо дӯсташ нишаста буд. Передо мной сидел молодой человек со своим другом.

Дар тобистони соли гузашта ман дар касалхона хобида будам. Летом прошлого года я лежал в больнице.

Чашмҳо ба рӯи гӯяндае дӯхта шуда буданду халос. Глаза были устремлены только на оратора.

В отдельных случаях формы преждепрошедшего времени употребляются в повествовательной речи при описании местности, картин природы, наблюдавшихся в прошлом (ср. употребление перфекта в аналогичных ситуациях).

Шӯълаи офтоб ба доманаи осмон ранги арғувон дода буд. Лучи солнца придавали небу пурпуровый оттенок.

Дар ҷанубии деҳа пахтазорхо дароз шуда буданд. К югу от деревни простирались хлопковые поля.

Часто формы преждепрошедшего времени употребляются в разных типах сложноподчинённых предложений для передачи более раннего действия.

Вақте ки мо аз толор баромадем, хама ҷо торик шуда буд. Когда мы вышли из зала, везде было темно (букв, —уже стемнело)

Мо гурусна набудем, чун пештар дар ошхона хӯроки нисфирӯзй хӯрда будем. Мы не были голодны, потому что пообедали в столовой.

Имсол ин анорхо чунон бор оварданд, ки ҳеҷ соле он кадар бор наоварда буданд. В этом году эти гранатовые деревья принесли столько плодов, сколько они не приносили ни в одном из прошлых годов.

Ба ёдаш намерасид, ки ӯро дар кучо дида буд. Он не мог вспомнить, где видел его раньше.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 17 – Словарь

Урок 17

Словарь

(дар) бари касе перед кем-л., рядом с кем-л.
андеша суи мысль
~ кардан думать, раздумывать
асосан нар в основном
ба занй гирифтан глаг. взять в жёны, жениться
бағоҷ сущ. багаж
бақайдгирӣ сущ регистрация
баландгӯяк сущ. громкоговоритель
баногоҳ нар вдруг, внезапно
баромадгоҳ выход
бахш сущ отдел, секция, стойка
бедор прил бодрствующий
~ шудан просыпаться
бемор прил больной
бозрасй сущ контроль, проверка, инспекция
бор сущ груз
гумрук СУЩ таможня
дахон сущ рот
дил сущ сердце
-у бедилона нар нехотя, равнодушно
домод сущ жених
духтур сущ врач
занбардорй сущ зд носить женщину на руках
ичро СУЩ выполнение
камарбанд сущ пояс, ремень
қайд сущ регистрация, отметка
ба ~ гирифтан регистрировать,
қайдгирӣ сущ регистрация
қатор сущ ряд, колонна, шеренга
дар ~ истодан стоять в ряду
қафо сущ зад, тыл
аз ~и позади, за кем-л.
лахза сущ мгновение, момент
магоза сущ магазин
марз сущ граница
марзбон сущ пограничник
маҳин прил мягкий; тонкий, нежный
меҳнатй прил трудовой
мунтазир прил ожидающий
~и чизе шудан глаг ждать чего-л.
муоина сущ осмотр (медицинский)
аз ~и духтур гузаштан пройти медосмотр
~ кардан касеро глаг осматривать кого-л.
мӯҳр сущ печать
~ гузоштан ставить печать
муҳоҷирс^м/ эмигрант
назорат сущ наблюдение
~ кардан чизеро контролировать, проверять
овоз сущ голос
одат сущ обычай, привычка
падида СУЩ явление
парвозсум/. взлёт; перелёт
пахш шудан глаг. передаваться (по радио)
раҳсипор шудан глаг отправляться
роҳрав сущ коридор, проход
рӯи даст бардоштан носить на руках
саволомез прил вопросительный, с вопросом
саворшавй сущ посадка
садо сущ голос
~ додан глаг. звучать, раздаваться
саросемавор нар поспешно, торопясь
сӯй сущ направление
(ба) ~и касе по направлению к кому-л.
фарбеҳи/жл толстый
хайрият нар хорошо
хам прил согнутый
~ шудан глаг. наклоняться, сгибаться
хаста прил уставший
хизматй прил служебный
холй прил пустой, свободный
хонадоршавй сущ… женитьба, обзаведение семьёй
хун сущ кровь
хушбахтона нар к счастью
чипта сущ билет
шавҳарс^ муж
шахе сущ человек, личность


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009