Tajik Development Gateway на русском языке > Забони Точики

Учебник таджикского языка – Урок 17 – Упражнения 4-10

Урок 17

Упражнения 4-10

4. Вставьте послелог, где необходимо.
Ма… ба сафари хизматй ба шаҳри Душанбе фиристоданд. Чиптаи “Таджик Эйр”-ро харида, ба фурудгоҳи Домодедовои Маскав раҳсипор гаштам. Ман навбат гирифта, бағоҷам… супурдам ва чиптаам… гирифтам. Ба сафар мебароед, якчанд калимаи забони он давлат… азхуд кунед. Яке аз марзбонон дар шиносномаам мӯҳр… гузошт ва мо ба шӯъбаи бозрасии амният расидем. Аз баландгӯяк эълон… пахш гардид: “Камарбандҳои худ… бубандед”. Баъд стюардесса аз назди курсиҳо гузашта иҷрои ин амал… назорат кард. Пас аз як соат ба мо хӯрок… оварданд.
Ҷавонмарде, ки пахдӯям нишаста буд, хӯрокам… гирифта, ба ман дод, вале худаш чизе нахӯрд. Чун ман хеле хаста будам, зуд хобам… бурд. Ҳамон зане, ки ӯ… қаблан дида будам, пеши вай рафт ва пурсид, ки чй ran шудааст? Баъд бемор… муоина карда, ба танаш… дору гузаронд. Агар худатон… бад ҳис кунед, пеш аз сафар аз муоинаи духтур гузаред. Бемор… бо он мошини “Ёрии таъчилй” бурданд. Агар он варақа… вақти дохили ҳавопаймо будан гирифта пур кунед, вақтатон… сарфа мекунед. Ин варақаранги пурсишнома буда, он… бояд пур мекардем.
5. Вставьте предлоги.
Ӯро … сафари хизматй … шаҳри Душанбе фиристоданд. Вахте ки … фурудгоҳ расид, … баландгӯяк … забони тоҷикй эълоне шунид. Ин эълон … забонхои русию англисй низ садо дод. Хушбахтона, бораш … 20 килограмм зиёд набаромад. Боз … баландгӯяк овози маҳини хонуме ба гӯш расид, ки … забони тоҷикй … мусофирон хабар расонд. Ман … рохрави сабз … гумрук гузашта, … қисми гузариш … марз омадам. Зане … забони тоҷикй … банда чизе пурсид. Ман ҷавоб додам: “Бале, … ин ҷо” ва ӯ … қафоям истод. Пас … он ки … қайдгирии расмй гузаштем, ҳар касе … паи коре гашт. Ман ҳам … барашон нишаста, мунтазири парвоз шудам. … ин рейс асосан муҳоҷирони меҳнатии тоҷик … Русия … Тоҷикистон бармегаштанд.
Ин лаҳза … сӯям нигоҳ кард, вале чизе нагуфт. … даҳонаш хун рафт ва ӯро … курсиҳои пеш бурданд”. Пас … чанде стюардесса … микрофон эълон кард: “Агар … байни мусофирон духтур бошад, хоҳиш мекунам инҷо ояд”. Ҳамон зане, ки ӯро қаблан дида будам, … вай рафт. Баъд беморро муоина карда, … танаш дору гузаронд. Вакте ки мо … фурудгоҳи шаҳри Душанбе фурӯд омадем, мошини “Ёрии таъҷилй” … пешвозамон баромад. Мо … нардбон поин омадем ва … автобус савор шудем. … толори фурудгоҳ … мо Варақаи назорати муҳочиратй доданд.
6. Вставьте изафет, где необходимо.
Бақайдгири… мусофирон дар назд… бахшҳои 71-73 гузаронида мешавад. Агар шумо ба Точикистон равед, донед, ки ин навъ… хизматрасонй падида… нав дар фурудгоҳ аст. Ман навбат… гирифта, бағоҷамро супурдам ва чиптаамро шрифтам. Боз аз баландгӯяк овоз… маҳини хонуме ба гӯш расид, ки ба забои… тоҷикй ба мусофирон хабар расонд. Ба сафар мебароед, якчанд калима… забои… он давлатро азхуд кунед. Пас аз он ки аз қайдгири… расмй гузаштем, ҳар касе аз па… коре гашт. Қисм… дигарашон аз мошин… хоса чойи гарм шрифта, ба курсиҳо нишастанд ва дам гирифтанд. Ман хам дар барашон нишаста, мунтазир… парвоз шудам.
Баногоҳ ҳама хестанду ба тараф… баромадгох саросемавор рафтанд. Баъд стюардесса аз назд… курсиҳо гузашта иҷро… ин амалро назорат кард. Ҳавопаймо… мо парада, боло баромад. Вақт… парвоз аз Маскав то Душанбе чор соату бист дақиқа аст. Ба ҳамсоя… дигарам саволомез нигоҳ кардам. Вакте ки мо дар фурудгоҳ… шаҳри Душанбе фурӯд омадем, мошин… “Ёри… таъҷилй” ба пешвозамон баромад. Духтуре ворид… ҳавопаймо гашт. Дар он ҷо ном, ном… падар, насаб, сана… таваллуд (рӯз/моҳ/сол) ва ракам… шиноснома маълумот додем. Баъд дар як муддат… кӯтоҳ бағоҷамонро доданд ва мо сӯ… шаҳр рафтем.
7. Вставьте артикль, где необходимо.
Вакт… ки ба фурудгоҳ расидам, аз баландгӯяк ба забони тоҷикй эълон… шунидам. Боз аз баландгӯяк овози маҳини хонум… ба гӯш расид, ки ба забони тоҷикӣ ба мусофирон хабар расонд. Зан… ба забони тоҷикй аз банда пурсид. Як… аз марзбонон дар шиносномаам мӯҳр гузошт ва мо ба шуъбаи бозрасии амният расидем. Пас аз он ки аз кайдгирии расмй гузаштем, хар кас… аз паи кор… гашт. Баъз… мусофирон ба мағозаҳо даромаданд. Мо як… паи ҳамдигар дохили ҳавопаймо шудем. Ҷавонмард… , ки паҳлӯям нишаста буд, хӯрокамро шрифта, ба ман дод, вале худаш чизе нахӯрд. Вақт… ки аз хоб бедор шудам, дидам, ки он шахе дар пахдӯям нест. Пас аз чанд… стюардесса аз микрофон чиз… эълон кард. Ҳамон зан… , ки ӯро қаблан дида будам, аз ӯ пурсид, ки чй ran шудааст? Духтур… вориди ҳавопаймо гашт ва он хонум ба ӯ фаҳмонд, ки ба^назараш чавонмард хунравии меъда дошт.
8. Выберите нужный вариант из предложенных в скобках.
Маро ба сафари (хизматй, бозраей, қайдгирй) ба шаҳри Душанбе фиристоданд. Ин эълон ба забонҳои русию англией низ (овоз, садо, табассум) дод. Ман (мӯҳр,амал, навбат) гирифта, бағоҷамро супурдам ва чиптаамро шрифтам. Хушбахтона, (борам, чиптаам, бахшам) аз 20 килограмм зиёд набаромад. Боз аз (баландгӯяк, гумрук, фурудгоҳ) овози махдни хонуме ба гӯш расид. Ман аз роҳрави (расмй, сабз, махин) аз гумрук гузашта, ба кисми гузариш аз марз омадам. Ба (баромадгох, сафар, бақайдгарй) мебароед, якчанд калимаи забони он давлатро азхуд кунед. Яке аз марзбонон дар шиносномаам (роҳрав, шӯъба, мӯҳр) гузошт ва мо ба шӯъбаи бозрасии амният расидем.
Баъзе мусофирон ба (мағозаҳо, андеша, камарбанд) даромаданд. Ман ҳам дар барашон нишаста, мунтазири (парвоз, бозраей, бакайдгирй) шудам. Баногох хама хестанду ба тарафи баромадгох (асо- сан, саросемавор, хаста) рафтанд. Агар шумо ҳамроҳатон (табассум, рӯзномаҳо, овоз) гиред, хуб мешавад. Пас аз як соат ба мо (хӯрок, баландгӯяк, бағоҷ) оварданд. Баъд ман дидам, ки ӯ ба пеш хам шуд ва (камарбандаш, рангаш, катор) парад, (ҷояш, муҳоҷираш, мусофираш) холй буд. Агар дар байни мусофирон (арӯс, марзбон, духтур) бошад, хоҳиш мекунам инҷо ояд. Агар худатфро бад ҳис кунед, пеш аз сафар аз (муоинаи, муроҷиати, назорати) духтур гузаред. Мо аз (нардбон, амал, курей) поин омадем ва ба автобус савор шудем.
9. Ответьте на вопросы.
Вақте ки ба фурудгоҳ мерасед, аз баландгӯяк чй мешунавед? Эълон ба кадом забонҳо садо * медиҳад? Беҳтар аст, бори шумо аз чанд килограмм зиёдтар набарояд? Шумо аз кадом рохрав аз гумрук мегузаред? Марзбонон дар шиносномаи мусофир чй мегузоранд? Баъд мусофир ба кадом шӯьба мерасад? Пас аз қайдгирии расмй мусофир чй кор мекунад? Бо ин рейс асосан киҳо ба Тоҷикистон бармегарданд? Намояндаи “Тоҷик Эйр” бо овози баланд чй мегӯяд? Вақти парвоз аз Маскав то Душанбе чанд соат аст? Пас аз чанд вақт ба мусофир хӯрок меоранд? Агар касе бемор шавад, уро кй, кай ва куҷо мебарад? Агар худатонро бад ҳис кунед, пеш аз сафар бояд чй кор кунед? Дар толори фурудгоҳ ба мусофир чй медиҳанд? Ин варақа чй гуна аст? Дар он чо чй бояд нависед?
10. Переведите на таджикский.
а) Наша фирма работает со странами Центральной Азии. Моего сослуживца направили в командировку в Таджикистан. Он приобрёл авиабилет компании «Таджик-Эйр». Когда он приехал в аэропорт, там объявляли начало регистрации на рейс 632 Москва-Душанбе. Объявление передавали через громкоговоритель на трёх языках: таджикском, русском и английском. Если вы едете за рубеж, то неплохо выучить несколько слов на языке той страны, куда вы едете. Поскольку мне скоро самому надо туда ехать, мой знакомый подробно рассказал мне об этом рейсе.
Я встал в очередь и приготовил багаж. Когда подошла моя очередь, я подал билет. Нас попросили пройти в сектор «Б». Я прошёл таможню по зелёному коридору и снова встал в очередь для пересечения границы. Тут ко мне обратилась женщина с вопросом: «Здесь надо проходить на посадку на Душанбе»? Когда я ответил: «Да, здесь», она встала за мной в очередь. Потом пассажиры прошли в отдел досмотра (букв, досмотра безопасности).
Когда мы прошли все эти отделы, некоторые пассажиры пошли в магазины, а некоторые, взяв в автомате чая, сели ждать объявления посадки. Этим рейсом в Таджикистан возвращаются многие таджикские рабочие. Многие летят с жёнами и детьми. Вот почему представитель «Таджик-Эйр» перед посадкой всегда объявляет: «Встаньте в очередь по одному. Сначала проходят женщины и люди пожилого возраста».
б) Мы один за другим сели в самолёт. Двери закрылись. Стюардесса по микрофону объявила, что надо пристегнуть ремни. Самолёт взлетел. Полёт длится примерно 4 часа 20 минут. Через полтора часа принесли обед. Потом дети играли в салоне, а многие взрослые читали книги и журналы. Одному пассажиру стало плохо. Стюардесса объявила: «Если среди пассажиров есть врач, прошу подойти сюда». Одна женщина подошла к ней и спросила, в чём дело. Оказывается, у того пассажира открылось кровотечение в желудке. Когда самолёт приземлился, подъехала скорая помощь и забрала его в больницу.
После того, как пассажиры спустились по трапу, они вошли в автобус. Вскоре он тронулся, и мы приехали в здание аэропорта. Иностранным пассажирам нужно взять и заполнить Миграционную карту. Там пишут ФИО, дату рождения, пол, номер паспорта, гражданство, цель визита, сведения о приглашающей стороне, а также адрес местожительства. Потом проходят границу, получают багаж и проходят таможню. Когда мы вышли в город, нас встретили наши друзья из приглашающей фирмы. Мы сели в их машину, и они отвезли нас в гостиницу.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 17 – Текст Рейси 632 Рейс 632

Урок 17

Текст Рейси 632 Рейс 632

Маро ба сафари хизматӣ ба шаҳри Душанбе фиристоданд Чиптаи “Тоҷик Эйр (Tajik Air)”-po харида, ба фурудгоҳи Домодедоваи Маскав раҳсипор гаштам. Вақте ки ба фурудгоҳ расидам, аз баландгӯяк ба забони тоҷикӣ эълоне шунидам: “Бақайдгирии мусофирони рейси 632 Москва- Душанбе дар назди бахшҳои 71-73 гузаронида мешавад” Ин эълон ба забонҳои русию англисй низ садо дод Агар шумо ба Тоҷикистон равед, донед, ки ин навъи хизматрасонй падидаи нав дар фурудгох аст.
Ман навбат гирифта, бағоҷамро супурдам ва чиптаамро гирифтам. Хушбахтона, борам аз 20 килограмм зиёд набаромад. Боз аз баландгӯяк овози маҳини хонуме ба гӯш расид, ки ба забони тоҷикӣ ба мусофирон хабар расонд* “Саворшавй ба рейси 632 Москва-Душанбе аз сектори «Б» шурӯъ мешавад”. Ман аз роҳрави сабз аз гумрук гузашта, ба қисми гузариш аз марз омадам. Зане ба забони тоҷикӣ аз банда пурсид: “Ба Душанбе аз ин тараф равам?” Ман ҷавоб додам: “Бале, аз ин ҷо” ва ӯ аз қафоям истод. Агар ба сафар бароед, якчанд калимаи забони он давлатро азхуд кунед
Яке аз марзбонон дар шиносномаам мӯҳр гузошт ва мо ба шӯъбаи бозрасии амният расидем. Пас аз он ки аз қайдгирии расмӣ гузаштем, ҳар касе аз паи коре гашт. Баъзе мусофирон ба мағозаҳо даромаданд, қисми дигарашон аз мошини хоса чойи гарм гирифта, ба курсиҳо нишастанд ва дам гирифтанд. Ман хам дар барашон нишаста, мунтазири парвоз шудам. Бо ин рейс асосан муҳоҷирони меҳнатии тоҷик аз’Русия ба Тоҷйкистон бармегаштайд.
Баногоҳ хама хестанду ба’тарафи баромадгок баросёмавор рафтанд. Намоянцаи “Тоҷик Эйр” бо овози баланд ба ҳама муроҷиат кардГ “Дар як қатор истед! Аввал зайҳою мӯйсафедон бояд гузаранд!” Мо яке паи ҳамдигар дохили’ ҳавопаймо шудем. Аз баландгӯяк эълон пахш гардид: “Камарбандҳой худро бубандед”. Баъд стюардесса аз наЗДй курсиҳо гузашта, иҷрои ин амалро назорат кард. Ҳавопаймои мо парида, боло баромад
Вақти парвоз аз Маскав то Душанбе чор соату бист дақиқа аст. Агар шумо ҳамроҳатон китоб ё рӯзномаҳо гиред, хуб мешавад. Пас аз як соат ба мо хӯрок оварданд. Ҷавонмарде, ки паҳлӯям нишаста буд, хӯрокамро гирифта, ба ман дод, вале худаш чизе нахӯрд Баъд ман дидам, ки ӯ ба пеш хам шуд ва рангаш парид. Ин лаҳза ба сӯям нигоҳ кард, вале чизе нагуфт. Чун ман хеле хаста будам, зуд хобам бурд.
Вақте ки аз хоб бедор шудам, дидам, ки он шахе дар паҳлӯям нест. Ҷояш холй буд. Ба ҳамсояи дигарам саволомез нигоҳ кардам ва ӯ гуфт. “В ай касал шуд. Аз даҳонаш хун рафт ва ӯро ба курсиҳои пеш бурданд”. Пас аз чанде стюардесса аз микрофон эълон кард: “Агар дар байни мусофирон духтур бошад, хоҳиш мекунам инҷо ояд” Ҳамон зане, ки ӯро қаблан дида будам, пеши вай рафт ва пурсид, ки чй ran шудааст? Баъд беморро муоина карда, ба танаш дору гузаронд. Агар худатонро бад ҳис кунед, пеш аз сафар аз муоинаи духтур гузаред.
Вакте ки мо дар фурудгоҳи шаҳри Душанбе фурӯд омадем, мошини “Ёрии таъҷилӣ” ба пешвозамон баромад. Духтуре вориди ҳавопаймо гашт ва он хонум ба ӯ фаҳмонд, ки ба назараш ҷавонмард хунравии мсъда дошт Беморро бо он мошини “Ёрии таъҷилӣ” бурданд
Мо аз нардбон поин омадем ва ба автобус савор шудем. Дар толори фурудгоҳ ба мо Варақаи назорати муҳочиратӣ доданд Агар он варақаро вақти дохили ҳавопаймр будан гирифта пур кунед, вақтатонро сарфа мекунед. Ии варақа ранги пурсишнома буда, онро бояд пур мекардем Дар он ҷо ном, номи падар, насаб, санаи таваллуд (рӯз/мох/сол), ҷинс (мард/зан), рақами шиноснома, шақрвандӣ, мақсади ташрифро навишта, дар бораи ҷониби даъваткунанда (номи шахеи ҳуқуқӣ ё ҷинсӣ, суроға) ва гайра маълумот додем. Баъд дар як муддати кӯтоҳ бағоҷамонро доданд ва мо сӯи шақр рафтем.

Комментарий

1. Запомните распространённые словосочетания: сафари хизматй командировка, служебная поездка; қисми гузариш аз марз линия пересечения границы; шӯъбаи бозрасии амният паспортный контроль; камарбандҳои худро бубандед пристегните ремни; мухоҷирони мехнатй трудовые мигранты;
аз паи коре шудан заниматься каким-либо делом.
2. Слово банда букв слуга, Ваш покорный слуга в вежливой речи часто используется вместо местоимения «я».
Зане аз банда пурсид.» Зане аз май пурсид. Одна женщина меня спросила.
3. Запомните распространённые фразы и выражения:
Бақайдгирии мусофирои дар иазди бахши 71 гузаронида мешавад. Регистрация пассажиров проходит в секции 71.
Рангаш парид он побледнел.
Хобам бурд я заснул.
Чй ran шудааст? Что случилось?
4. В предложении Ӯро қаблан дида будам Я её раньше видел употреблено преждепрошедшее время (см. стр. 112).


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 17 – Упражнения 1-3

Урок 17

Упражнения 1-3

1. Перепишите, поставив глагол в скобках в придаточном условном предложении в форму аориста, и переведите устно.
Агар шумо дар Ҳафтаи забони тоҷикй иштирок (кардан), мо хеле хурсанд мешавем Агар шумо ба шаҳри Норак (рафтан), албатта НБО-и Норакро тамошо кунед. Ҳар пагоҳӣ бо варзиш машғул (шудан),саломат ва бақувват мешавй. Дилу бедилона даре тайёр (кардан), чизеро намефаҳмӣ. Вақтат ҳам беҳуда сарф мешавад. Агар шумо ба хонаи мо (омадан), мо хурсанд мешавем.
2. Переведите.
Если врач разрешит мне выйти из дома, я приду в институт. Если завтра ты встанешь рано, мы вместе поедем за город. Если вы уже перевели эти предложения, дайте нам словарь. Если я увижу Саттора, я передам ему от тебя привет Если будет холодно, одень тёплое пальто.
3. Прочитайте, переведите.
Арӯси ҷавоне, ки хеле фарбеҳ буд, ба шавҳараш гуфт’
— Дар кадом як мамлакати ҷаҳон домодҳо дар рӯзҳои аввали хонадоршавӣ занашонро рӯи даст бардошта мегаштааид.
— Хайрият, ки дар ватани мо ин хел одат нест, — бо табассум гуфт ҷавон
— Агар ҳамин хел одат мебуд, чй кор мекардй? — пурсид арӯс.
— Typo ба занй намегирифтам.
— Барой чӣ намегирифтй?
Домод каме андеша карда, гуфт:
— Барой он ки қувваи занбардорй надорам


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 17 – Условный период

Урок 17

Условный период

Общие сведения об условном периоде

Сложноподчинённое предложение, содержащее указание на условие (в придаточном условном) и следствие из него (в главном предложении), образует условный период. (В русском языке: Если…, то…) Придаточное условное вводится, как правило, союзом агар если. Условия бывают двух типов: реальные и нереальные.

Условный период с реальным условием

В таджикском языке в условном периоде с реальным условием употребление глагольной формы в главном предложении подчиняется общим правилам В придаточном условном выбор глагольной формы определяется тем, к какому времени относится условие.
Если реальное условие относится к моменту речи, глагол придаточного условного употребляется в форме настояще-будущего времени
Агар гурусна ҳастед, бо мо нон хӯред. Если вы голодны, поешьте с нами.
Агар ба фарханг зарурат дорй, ман онро ба ту медиҳам. Если тебе нужен словарь, я (тебе его)
дам.
Если реальное условие относится к будущему, глагол придаточного условного употребляется в форме аориста.
Агар Шариф равад, ман хам меравам. Если Шариф пойдёт, я тоже пойду
Ту баҳои «5» гирифта метавонй, агар мунтазам даре тайёр кунй. Ты сможешь получить оценку «5», если будешь регулярно заниматься.
Если реальное условие относится к прошлому, а следствие из него — к настоящему или будущему, глагол придаточного условного употребляется либо в форме перфекта, либо в форме прошедшего времени сослагательного наклонения.
Агар китобро хонда бошӣ, мазмунашро нақл кун. = Агар китобро хондай, мазмунашро нақл
кун. Если ты прочитал книгу, расскажи содержание.

Условный период с нереальным условием

Если условный период содержит нереальное условие (Если бы .., то бы…)-, то глагол как придаточного, так и главного предложения употребляется в форме прошедшего длительного времени.
Агар вай намебуд, онҳо аз изҳор кардани ий фикри худ ҷуръат намекарданд. Если бы не было его, они не осмелились бы высказать своё мнение


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 17 – Прошедшее время сослагательного наклонения

Урок 17

Прошедшее время сослагательного наклонения

Формы прошедшего времени сослагательного наклонения являются аналитическими, то есть состоящими из неспрягаемого и спрягаемого глагольного компонента. В роли неспрягаемого компонента выступает причастие прошедшего времени, которое образуется путём присоединения к основе прошедшего времени ударного суффикса -а: рафта ушедшищ омада пришедший, пурсида спросивший. В роли спрягаемого компонента выступает положительная форма аориста глагола будан быть. Эта форма помещается после причастия прошедшего времени и не принимает ударения. В отрицательной форме отрицательная приставка на- ставится перед причастием прошедшего времени и принимает ударение. Образец спряжения простого глагола дидан видеть в форме прошедшего времени сослагательного наклонения представлен в Таб. 19.

Примечание. Формы прошедшего времени сослагательного наклонения в сочетании с модальным словом шояд передают предположение, относящееся к прошлому.

Таб. 19. Спряжение глагола дидан видеть в прошедшем времени сослагательного наклонения

ЧислоЛицоУтверждениеЗначениеОтрицаниеЗначение
ЕГ

5

1шояд ман дида бошамвозможно, я виделшояд ман надида бошамвозможно, я не видел
2шояд ту дида бошйвозможно, ты виделшояд ту надида бошйвозможно, ты не видел
3шояд ӯ дида бошадвозможно, он виделшояд ӯ надида бошадвозможно, он не видел
гг

Д

2

1шояд мо дида бошемвозможно, мы виделишояд мо надцда бошемвозможно, мы не видели
2шояд шумо дида бошедвозможно, вы виделишояд шумо надида бошедвозможно, вы не видели
3шояд онҳо дида бошандвозможно, они виделишояд онҳо надида бошандвозможно, они не видели

У сложных глаголов глагольный компонент спрягается в форме прошедшего времени сослагательного наклонения так же, как и простой глагол.

Шояд ӯ касал туда бошад. Возможно, он заболел.

Эҳтимол шумо хато карда бошед. Вероятно, вы ошиблись.

У приставочных глаголов словообразующая и отрицательная приставки располагаются по тем же правилам, что и в формах простого прошедшего времени.

Шояд ӯ баромада бошад. Возможно, он вышел.

Шояд онҳо ба ҳуҷра надаромада бошанд. Возможно, они не вошли в комнату.

Шояд ту бо Фатима вонахӯрда бошй. Возможно, ты не встретился с Фатимой.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 16 – Словарь

Урок 16

Словарь

адабя прил литературный
адабиёт сущ литература
адабиётшиносй сущ литературоведение
адиб сущ писатель, литератор
ақибгоҳ^ тыл
алоқа сущ связь, взаимоотношение
амният сущ безопасность
анъана сущ традиция
асосгузор сущ основатель
аъзо сущ. {мн от узв).. члены какой-л. организации
ба даст омадан достигаться, приобретаться
бадей прт художественный
(дар) байни предл среди
(дар) баробари чизе предл.. наравне, одновременно
ба cap бур дан глаг существовать
боиси чизе шуданглаг приводить к чему-л.,
бой прил богатый
боқӣ прил оставшийся
~ гузоштан глаг оставлять
ватанй прт отечественный
гулом сущ раб
давлат сущ государство
давомдихднда сущ продолжатель
дахдсуи* декада
достонсуи/ рассказ
ёддошт сум/ воспоминание
забардаст прил выдающийся
зич прил тесный, плотный
идца сущ число, количество
инкишофсум/ развитие
~ ёфтан развиваться
инъикос сущ отражение
~ кардан (чизеро) отражать
истеъдод сущ талант, дарование
иттиҳод сущ союз, содружество
комил ярил совершенный, безупречный
каламкаш сущ писатель, литератор
мавзӯъ сущ тема, сюжет
мавқеъ сущ место, позиция
мазмун сущ * содержание
марг сущ смерть
мерос сущ наследство
минбаъда прил последующий
муаллиф СУЩ автор
мубориза сущ борьба
мунаққид сум/ критик
муосир прил современный
мухлис сущ любитель, поклонник
назм сущ поэзия
назмй прил поэтический, в стихах
намоён прил заметный, видный, выдающийся
намоянда сущ представитель
наср сущ проза
насрй прил прозаический, в прозе
нашъунамо сущ i расцвет
ободй сущ фоцветание
озодихоҳона сущ освободительный
ояидйпрт будущий
пайвастан бо чизе глаг связываться
пеш рафтан глаг идти вперёд, прогрессировать
ривоч сущ развитие, расцвет
~ додан (чизеро) развивать
сарсабзй сущ расцвет
судхӯр сущ ростовщик
сулх сущ мир, примирение
танҳой сущ раздельность, одиночество
тараннум сущ воспевание, восхваление
~ ёфтан воспеваться, восхваляться
тасвирй прил изобразительный
тахдил сущ. анализ
~ кардан (чизеро) анализировать, изучать
таъсир влияние
~ расондан (ба чизе) оказывать влияние
узв (аъзо) сущ член (организации)
умум сущ весь народ, всё общество
фидокорй сущ самоотверженность
фидокорона прил самоотверженный
фоҷиа сущ трагедия, катастрофа
хонанда сущ читатель
ҳазорсола прил тысячелетний
х&ётсущ жизнь
хдматарафа сущ всесторонний, всесторонне
ҳисса сущ вклад, пай, доля; участие
~ гузопгган глаг вносить вклад
чорабинй сущ мероприятие
чуқур прил глубокий
ҷалб сущ привлечение
~ кардан (чизеро) глаг привлекать
ҷанба сущ качество, свойство
ҷанг сущ война
ҷудой сущ обособленность, изолированность
шакл сущ вид, образ
шарқсуи/ восток
шӯҳрат суи/ известность
эҷодиётсум* произведения
эҷодкор сущ творческий,
занимающийся творческим трудом


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 16 – Упражнения 3-9

Урок 16

Упражнения 3-9

3. Преобразуйте действительный залог в страдательный без указания носителя действия так, чтобы подчёркнутое слово было подлежащим.
Ин мунаққид эчодиёти нависандаи забардасти ТОЧИКРО ба забони русй турчума кард. Адибон яг.ярхои зиёди назмиву насриро офаридаанд. Қаламкашон эчодиёташонро ба фидокориҳои фарзандони тоҷик дар майдони Ҷанги Ватанй бахшиданд. Адибони муосир чанбаи хунариву тасвирии япабиётро ривоч доданд ва макоми суханро баланд бардоштанд. Имрӯз мо дар сафҳои адибон чявононеро мебинем. Мунаққидони тоҷик асархои адибонро ҳаматарафа таҳлил намудаанд.
4. Вставьте послелог, где необходимо.
Адабиёти тоҷик… таърихи ҳазорсола дорад. Хонандагони мо Мирзо Турсунзода… ба хубй мешиносанд. Мавзӯъҳои дӯстй, сулҳу амният, ки дар эчодиёти устод мавқеи намоён… ишгол мекунанд, ба харакати демократии чаҳон таъсири намоён расонданд. Адибон Абулқосим Лоҳутй ва Мирсаид Миршакар асарҳои зиёди назмиву насри… офаридаанд. Баъдтар адибон Фотеҳ Ниёзй, Пӯлод Толис, Мӯъмин Қаноат эҷодиёташон… ба фидокориҳои фарзандони точик дар майдони Ҷанги Ватанй бахшиданд. Онҳо фоҷиаи ҳаёти ақибгоҳ… дар сатҳи баланди адабиёти бадеии ҷахонй инъикос карданд. Баъдтар Султон Шоҳзода, Абдулҳамид Самад ва Ҷонибек Акобир ҷанбаи хунариву тасвирии адабиёт… ривоҷ доданд. Камол Насрулло ва Раҳмат Назрй мақоми сухан… баланд бардоштанд. Имрӯз мо дар сафҳои адибон ҷавононе… монанди Низом Қосим ва Фарзона мебинем, ки эчодиёти онҳо диққати умум… ба худ ҷалб менамояд. Дар баробари пеш рафтани адабиёти бадей илми адабиётшиносй… низ инкишоф ёфтааст. Имрӯзҳо нависандагон асарҳои ҳамдигар… мехонанд ва назму насри муосири дорой мазмуну шакли баланди бадей… ба забони русиву забонҳои дигар тарчума карда мешаванд.
5. Вставьте предлоги.
Намояқцагони адабиёти классикии тоҷик на фақат … инкишофи адабиёт ва маданияти халқи тоҷик, балки … пеш рафтани адабиёт ва фарҳанги дигар халкҳои Шарқ ҳисса гузоштаанд. Асарҳои ин устоди забардасти қалам — “Одина”, “Дохунда”, “Ғуломон”, “Марги судхӯр”, “Ятим” ва “Ёддоштҳо”, ки … бисёр забонҳо тарчума шудаанд, шӯҳрати ҷаҳонй пайдо кардаанд. Хонандагони мо Мирзо Турсунзодаро … хубй мешиносанд. Нашъунамои адабиёти солхои 50-70-и тоҷик … номи ӯ пайвастааст. Ободии ватан, ки бо меҳнати фидокоронаи халқ … даст омадаст, … шеъру достонҳои Мирзо Турсунзода тараннум ёфтааст. … байни як идда қаламкашон … солҳои шастум истеъдодҳоеро … мисли Фазлиддин Муҳаммадиев ва Лоиқ Шералй дидан мумкин аст, ки боиси сарсабзии минбаъдаи адабиёти точик гардиданд. Имрӯз мо … сафҳои адибон ҷавононеро монанди Низом Қосим, Фарзона ва дигарон мебинем, ки эҷодиёти онҳо диққати умумро … худ ҷалб менамояд. … баробари пеш рафтани адабиёти бадей илми адабиётшиносй низ инкишоф ёфтааст. Маълум аст, ки ҳеҷ як адабиёт … танҳоӣ ва чудой умр … cap намебарад. Адабиёти халқҳои кишварҳои узви Иттиҳоди давлатҳои мустақил (ИДМ) ва чаҳон … ҳамдигар алоқаи зич дорад.
6. Вставьте изафет, где необходимо. j
Адабиёт … тоҷик таърих… ҳазорсола дорад. Нависандагони муосири тоҷик давомдиҳандагони беҳтарин анъанаҳо … адабиёти классики … тоҷиканд. Асосгузор … ин адабиёт Садридцин Айнй мебошад. Асарҳо… ин устоди забардасти қалам шӯҳрат… ҷаҳонй пайдо кардаанд. Хонандагон… мо Мирзо… Турсунзодаро ба хубй мешиносанд. Нашъунамо… адабиёти солхои 50-70-и тоҷик бо ном… Ӯ пайвастааст. Ободи… ватан, ки бо меҳнат… фидокоронаи халқ ба даст омадаст, дар шеъру достонҳо… Мирзо Турсунзода тараннум ёфтааст. Мубориза… озодихоҳонаи халқҳо ба ҳаракат.,,, демократии ҷаҳон таъсири намоён расонданд. Адибон асарҳои зиёд… назмиву насриро офарида, ба наслхо… оянда мероси бои адабиро боқй гузоштаанд. Баъдтар адибон фоҷиа… ҳаёти ақибгоҳро дар сатҳи баланди адабиёти бадей… ҷахонй инъикос карданд. Баъдтар Султон Шоҳзода, Абдулҳамид Самад, Ҷонибек Акобир, Камол Насрулло, Раҳмат Назрй ҷанба… ҳунариву тасвирии адабиётро ривоҷ доданд ва мақом… суханро баланд бардоштанд. Дар баробар… пеш рафтани адабиёти бадей илм… адабиётшиносй низ инкишоф ёфтааст. Маълум аст, ки ҳеҷ як адабиёт… ба танҳой ва ҷудой умр ба cap намебарад. Адабиёт… халқҳои кишварҳои узви Иттиҳоди давлатҳои мустақил (ИДМ) ва ҷаҳон бо ҳамдигар алоқаи зич дорад.
7. Выберите нужный вариант из предложенных в скобках.
Адабиёти тоҷик таърихи (бадей, ҳазорсола, адабй) дорад. Намояндагони адабиёти классикии тоҷик дар инкишофи адабиёт ва маданияти халқи тоник (хисса, анъана, ақибгоҳ) гузоштаанд. Нависандагони муосири тоҷик давомдиҳандагони беҳтарин (алоқаҳои, амниятҳои, анъанаҳои) адабиёти классикии тоҷиканд. (қаламкаши, асосгузори, давомдиҳандаи) ин адабиёт Садриддин Айнй мебошад. Асарҳои ин устоди забардасти (қалам, иттиҳод, меҳнат) — “Одина”, “Дохунда”, “Ғуломон”, “Марги судхӯр”, “Ятим” ва “Ёддоштҳо” ба бисёр забонҳо тарнума шудаанд. Нашъунамои адабиёти солхои 50-70-и тоҷик бо (тараннуми, истеъдоди, номи) ӯ пайвастааст. Ободии ватан бо меҳнати фидокоронаи (идда, халқ, давлат) ба даст омадаст. (ҳаракатҳоиамният, меросҳои, мавзӯъҳои) дӯстй, сулху амният ва муборизаи озодихоҳонаи халқҳо дар энодиёти устод мавқеи намоёнро ишғол мекунанд. Имрӯз мо дар сафҳои адибок ҷавононеро монанди Низом Қосим, Фарзона ва дигарон мебинем, ки (энодиёти, шуҳрати, адабиётпганосии) онҳо диққати умумро ба худ ҷалб менамояд. Дар баробари пеш рафтани адабиёти бадей илми адабиётшиносй низ (диққат, инкишоф, инъикос) ёфтааст. Мунаққидони тоник боиси чуқуртар ва (комилтар, муосиртар,фидокоронатар) шудани эҷодиёташон гардидаанд. Маълум аст, ки ҳеҷ як адабиёт ба танҳой ва нудой (умр, тахлил, шакл) ба cap намебарад. Адабиёти халқҳои кишварҳои узви Итгиҳоди давлатҳои мустақил (ИДМ) ва ҷаҳон бо ҳамдигар алоқаи (ҳазорсола, чуқур, зич) дорад.
8. Ответьте на вопросы.
Адабиёти тоник таърихи чандсола дорад? Кадом намояндагони адабиёти классикии тоник дар пеш рафтани адабиёт ва фарҳанги дигар халқҳои Шарқ ҳисса гузоштаанд? Нависандагони муосири тоник давомдиҳандагони кадом анъанаҳои адабиёти классикии тоҷиканд? Асосгузори ин адабиёт кй мебошад? Кадом асарҳои ин устод шӯҳрати ҷаҳонй пайдо кардаанд? Нашъунамои адабиёти солхои 50-70-и тоҷик бо номи кй пайвастааст? Чй мавзӯъҳое дар шеъру достонҳои Мирзо Турсунзода тараннум ёфтааст? Кадом адибон эҷодиёташонро ба фидокориҳои фарзандони тоник дар майдони Ҷанги Ватанй бахшиданд? Кй боиси сарсабзии минбаъдаи адабиёти тоник гардидааст? Кй чанбаи ҳунариву тасвирии адабиётро ривоҷ дода, мақоми суханро баланд бардоштааст? Имрӯз мо дар сафҳои адибон кадом ҷавононро мебинем? Дар баробари пеш рафтани адабиёти бадей чй инкишоф ёфтааст? Шумо кадом мунаққидони тоҷикро мешиносед? Имрӯзҳо дар нумҳуриҳои мухталиф кадом чорабиниҳо гузаронда мешавад, то ки мухлисони адабиёт бо асарҳои наву муаллифонашон шинос шаванд?
9. Переведите на таджикский.
Таджикская литература имеет тысячелетнюю традицию. Представители таджикской классической литературы подобно поэтам Рудаки, Фирдоуси, Саади, Насири Хосрову и Омару Хайяму не только сделали свой вклад в формирование таджикской литературы, но и помогли развитию литератур других стран Востока. Современные таджикские писатели — продолжатели лучших традиций таджикской классики. Основателем современной литературы считается Садриддин Айни. Его произведения были переведены на множество языков. Но наши читатели также хорошо знают и Мирзо Турсунзаде. Расцвет литературы 50-70-х годов связан с его именем. В его произведениях воплотились такие темы, как самоотверженный труд на благо родины, мир и дружба между народами, их освободительная борьба.
Богатое литературное наследство оставили такие мастера, как Абулькасем Лахути, Мирсаид Миршакар, Джалол Икроми, Рахим Джалиль, Сотим Улугзода и многие другие. О самоотверженности таджиков на полях сражений Великой Отечественной войны мы можем прочесть в произведениях Фотеха Ниёзи, Пулода Толиса, Мумина Каноата. Много талантов появилось в 60-х годах прошлого века. Среди них можно увидеть такие имена, как Фазлиддин Мухаммадиев, Лоик Шерали, Бозор Собир, Гулрухсор, Гулназар и многие другие. Сегодня мы среди писателей видим много молодёжи, которая привлекает всеобщее внимание. Параллельно с развитием литературы развивается и литературная критика. Известны такие критики, как Носирҷон Маъсумй, Воҳид Асрорй, Соҳиб Табар, Худой Шариф, которые всесторонне анализируют произведения и способствуют их совершенствованию.
Литературы стран СНГ не могут существовать без глубокой связи друг с другом. В столицах стран СНГ устраиваются декады культуры, проводятся форумы творческой молодёжи и другие мероприятия. Во время этих мероприятий писатели и поэты читают свои произведения. Многие из них переведены на русский язык и языки других стран СНГ.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 16 – Текст Адабиёти тоник Таджикская литература

Урок 16

Текст Адабиёти тоник Таджикская литература

Адабиёти тоҷик таърихи ҳазорсола дорад. Намояндагони адабиёти классикии тоҷик, монанди Абуабдулло Рӯдакй, Абулқосим Фирдавсй, Абуалй ибни Сино, Саъдии Шерозй, Носири Хусрав, Умари Хайём ва дигарон на фақат дар инкишофи адабиёт ва маданияти халқи тоҷик, балки дар пеш рафтани адабиёт ва фарҳанги дигар халкҳои Шарқ ҳисса гузоштаанд.
Нависандагони муосири тоҷик давомдиҳандагони беҳтарин анъанаҳои адабиёти классикии точиканд. Асосгузори ин адабиёт Садриддин Айнӣ мебошад. Асарҳои ин устоди забардасти калам — “Одина”, “Дохунда”, “Ғуломон”, “Марта судхӯр”, “Ятим” ва “Ёддоштҳо”, ки ба бисер забонҳо тарҷума шудаанд, шӯҳрати ҷаҳонй пайдо кардаанд.
Хонандагони мо Мирзо Турсунзодаро ба хубй мешиносанд. Нашъунамои адабиёти солхои 50-70- и тоник бо номи ӯ пайвастааст. Ободии ватан, ки бо мехрати фидокоронаи халқ ба даст омадаст, дар шеъру достонҳои Мирзо Турсунзода тараннум ёфтааст. Мавзӯъҳои дӯстй, сулҳу амният ва муборизаи озодихоҳонаи халқҳо, ки дар эҷодиёти устод мавқеи намоёнро ишгол мекунанд, 6i ҳаракати демократии чаҳон таъсири намоён расонданд. \
Адибон Абулкосим Лоҳутй, Мирсаид Миршакар, Ҷалол Икромй, Раҳим Ҷалил, Сотам Улуғзода, Пайрав Сулаймонй, Боқӣ Раҳимзода ва дигарон асарҳои зиёди назмиву насриро офарида, ба наслхои оянда мероси бои адабиро боқй гузоштаанд.
Баъдтар адибон Фотеҳ Ниёзӣ, Пӯлод Толис, Мӯъмин Қаноат эҷодиёташонро ба фидокориҳои фарзандони тоҷик дар майдони Ҷанги Ватанй бахпгаданд ва фоҷиаи ҳаёти ақибгоҳро дар сатҳа баланд и адабиёти бадеии чахонй инъикос карданд.
Дар байни як идда каламкашон дар солҳои шастум истеъдодҳоеро ба мисли Фазлиддин Муҳам- мадиев, Лоиқ Шералй, Бозор Собир, Гулрухсор, Гулназар, Саттор Турсун ва дигарон дидан мумкин аст, ки боиси сарсабзии минбаъдаи адабиёти тоҷик гардиданд. Баъдтар Султон Шоҳзода, Абдулҳамид Самад, Ҷонибек Акобир, Камол Насрулло, Рақмат Назрй, Зулфия Атой ҷанбаи ҳунариву тасвирии адабиётро ривоҷ доданд ва мақоми суханро баланд бардоштанд.

Рис. 7. Памятник Омару Хайяму в Душанбе

Имрӯз мо дар сафҳои адибон чавононеро монанди Низом Қосим, Фарзона ва дигарон мебинем, ки эҷодиёти онҳо диққати умумро ба худ чалб менамояд.
Дар баробари пеш рафтани адабиёти бадей илми адабиётшиносй низ инкишоф ёфтааст. Мунақ- қидони тоҷик Шарифҷон Ҳусейнзода, Носирҷон Маъсумй, Воҳид Асрорӣ, Соҳиб Табар, Худой Шариф, Абдунабй Сатторзода, Асадулло Саъдулло ва дигарон асарҳои адибонро ҳаматарафа таҳлил намуда, боиси чуқуртар ва комилтар шудани эчодиёташон гардидаанд.
Маълум аст, ки ҳеҷ як адабиёт ба танҳой ва чудой умр ба cap намебарад. Адабиёти халқҳои кишварҳои узви Иттиҳоди давлатҳои мустақил (ИДМ) ва ҷаҳон бо ҳамдигар алоқаи зич дорад. Имрӯзҳо Ҳафтаву Даҳаҳои фарҳангу адабиёти ин ё он халқ дар ҷумҳуриҳои мухталиф, форумҳои ҷавонони эчодкор ва чорабинихои дигар гузаронда мешаванд, то ки мухлисони адабиёт бо асарҳои наву муаллифонашон шинос шаванд, нависандагон асарҳои ҳамдигарро бихонанд ва назму насри муосири дорой мазмуну шакли баланди бадей ба забони русиву забонҳои дигар тарҷума карда шаванд.
Комментарий
1. Запомните распространённые выражения: устоди забардасти қалам выдающийся писатель;
Иттиҳоди давлатҳои мустақил (ИДМ) — Содружество Независимых Государств (СНГ); алоқаи зич тесная связь;
2. Наиболее популярные произведения Садридцина Айни: “Одина” «Одина», “Дохунда” «До- хунда», “Ғуломон” «Рабы», “Марги судхӯр” «Смерть ростовщика», “Ятим” «Ятим», “Ёддоштхо” «Воспоминания».


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 16 – Упражнения 1-2

Урок 16

Упражнения 1-2

1. Прочитайте и переведите.
Дар ошхона ҳар гуна хӯроки гарми болаззат тайёр карда мешавад. Маҳсулоти корхонаи Хучанд ба хориҷа низ фиристода мешавад. Дар назди катҳо чароғпоя гузошта шудааст, ки он барои хондани рӯзнома ё маҷалла равшанй медиҳад. Рӯи саҳрои васеъ бо алафҳои кабуд, гулҳои сурх пӯшида шудааст. Дар ин бозор сабзавоти мухталиф фурӯхта мешаванд. Ин меваҷот аз кучо оварда мешаванд? Ин дарахти тут аз даста бобоям шинонда шудааст.
2. Преобразуйте действительный залог в страдательный без указания носителя действия так, чтобы подчёркнутые слова были подлежащим.
Образец: Дар фасли тирамоҳ тоҷикон Мехргощю ҷашн мегиранд. —> Дар фасли тирамоҳ Меҳргон ҷашн гирифта мешавад.
Ман китобхои дарсиро ҷо ба ҷо гузоштам. Мардум гуфтахои ТУРО шунидаанд. Пирамард дари кучаро кушод. Мехмононро одатан дар хучраи калон кабул мекунем. Точикону афгонхову эронихоро хамзабон меноманд. Мо асархои баландмазмуни шоиру нависандагони точикро дар асл мутолиа менамоем. Давлат вазифахои нихоят мухимро дар назди Института забои ва адабиёти ба номи Рӯдакй гузоштааст. Донишчӯён дар байни хамсинфони худ ин мачалларо па^н кардаанд. Ин корро ҳатман сарфи назар аз ҳамаи мушкилотҳо бояд анчом дод.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Учебник таджикского языка – Урок 16 – Страдательный залог

Урок 16

Страдательный залог

В таджикском языке глагол может выступать в одной из двух залоговых форм: в форме действительного залога или в форме страдательного.

Сравним два примера: Охотник убил зверя. <-+ Зверь был убит охотником.

В первом предложении с глаголом в форме действительного залога подлежащее {охотник) называет носителя действия, а прямое дополнение {зверя) — объект действия. Во втором предложении с глаголом в форме страдательного залога объект действия выражен подлежащим {зверь), а носитель действия — косвенным дополнением {охотником).

Форма страдательного залога простого или приставочного глагола состоит из причастия прошедшего времени этого глагола и спрягаемого вспомогательного глагола шудан. В причастии прошедшего времени, которое всегда помещается непосредственно перед глаголом шудан, ударение падает на последний слог (в том числе и у приставочных глаголов) В отрицательной форме страдательного залога отрицательная приставка присоединяется к спрягаемому глаголу шудан.

Таб. 18. Спряжение глагола номидан называть в форме страдательного залога настояще-будущего времени изъявительного наклонения

ЧислоЛицоУтверждениеЗначениеОтрицаниеЗначение
 1ман номида мешавамя называюсьман номида намешавамя не называюсь
х

ч

2ту номида мешавйты называешьсяту номида намешавйты не называешься
щ3ӯ номида мешавадон называетсяӯ номида намешавадон не называется
 1мо номида мешавеммы называемсямо номида намешавеммы не называемся
X2шумо номида мешаведвы называетесьшумо номида намешаведвы не называетесь
X

S

3онҳо номида мешавандони называютсяонҳо номида намешавандони не называются

Страдательный залог повторяет в своей парадигме систему видовременных и модальных форм действительного залога. Глагол шудан во всех формах спрягается по общим правилам.

Май донишҷӯ номида мешавам. Я называюсь студентом.

Ман донишҷӯ номида шудаам. Я назвался студентом.

Ман донишҷӯ номида мешудам. Я назывался студентом.

Носитель действия в страдательном залоге может выражаться при помощи оборотов аз дасти от руки, аз ҷониби (аз тарафи) со стороны и т.п.       ;

Вазифаҳои ниҳоят мухим дар назди Институти забои ва адабиёти ба номи Рӯдакй аз тарафи давлат ва ҷомеа гузошта шудаанд. Перед Институтом языка и литературы имени Рудаки государством и обществом поставлены чрезвычайно важные задачи.

Сложные глаголы образуют форму страдательного залога по тем же правилам, что и простые.

Дар вилояти Хатлон пахтай махинна* парвариш карда мешавад. В Хатлонской области выращивается тонковолокнистый хлопок.

Аз аввали соли ҷорй маҷаллаи «Деққон» дар саросари ҷумхурй паҳн карда мешавад. С начала этого года журнал «Дехкан» («Крестьянин») распространяется по всей республике.

Май аз тарафи донишкада ба Мулокоти зиёиёни эчодкор, ки моҳи сентябр дар Душанбе баргузор мегардад, даъват карда шудам. Институт пригласил меня на Форум творческой интеллигенции, который пройдёт в сентябре в Душанбе (букв, я приглашен институтом).

Однако у некоторых сложных глаголов наряду с формой страдательного залога употребляется другой, параллельный сложный глагол — с той же именной частью, но с иным глагольным компонентом и с общим непереходным значением.

Сархади Тоҷикистон бо Афғонистон соли 1885 мукаррар карда шудааст. я Сарҳади Тоҷи- кистон бо Афғонистон соли 1885 мукаррар шудааст. Граница между Таджикистаном и Афганистаном была определена в 1885 году.


МОСКОВСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
имени М.В. ЛОМОНОСОВА
ИНСТИТУТ СТРАН АЗИИ И АФРИКИ
В. Б. Иванов, Е. В. Семенова, Ҳ. О. Хушқадамова
Учебник таджикского языка
для стран СНГ
В двух частях

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009