Урок 15

Словарь

азим прил великий
амалиёт сущ. процесс; действия
ангурзор сущ виноградник
Афгонистон и с Афганистан
бар сущ ширина
баҳр сущ море
бепредл без
беназир прил бесподобный, несравненный
беҳамто прил уникальный, бесподобный
биёбон сущ пустыня
бикр прил девственный, целинный, невозделанный
бо хам пайваст шудан глаг. сливаться
вазъ сущ состояние, положение
гарданбанд сущ ожерелье
гаронбаҳо прил драгоценный
гуворо прил приятный,
гуногун прил разнообразный
гафсй сущ глубина
дар натиҷаи в результате…
дарозй сущ длина
дастнахӯрда прил девственный, целинный,
даҳсола сущ десятилетие
дилписанд прил привлекательный
дорой чизе будан глаг иметь, обладать
доруй прил лекарственный, целебный
‘дурдастл/?ил отдалённый
душворгузар прил труднопроходимый
заминларза сущ землетрясение
зебоманзар прил живописный
зиёда аз больше, чем…
иқлимй прил климатический
ишғоясущ захват; оккупация
~ кардан занимать
киштзор сущ поле, пашня, посевы
Куенлунг и с Куенлунг
кӯҳй прил горный
кӯҳпайдошавй сущ горообразование
кӯҳсор горы, гористая местность
Қароқурум и с. Карокурум
қаторкӯҳ сущ горная цепь, горный хребет *
қаҳвай прил коричневый, кофейного цвета
қитьа сущ участок земли, часть территории
мавзеъ сущ место, местность
марворид сущ жемчужина
маскунйм^ил жилой
масофа сущ протяжённость, длина
маҳалл сущ место
маънй сущ значение, смысл
мошингард прш автомобильный,
…. предназначенный для проезда на автомобиле мукаррар шудан глаг устанавливаться,
мутлақ/r/nw абсолютный
мушохида шудан глаг наблюдаться, замечаться
мӯхра сущ бусинка
мӯътадил прил умеренный
наботот сущ растения
навь сущ. вид, сорт
нақша сущ карта
номбурда ярил вышеупомянутый
нукта сущ точка
ОЛЯМ сущ МИр (вселенная)
Ому и с Амударья
Панч и с Пяндж
печдарпеч прш извилистый
пирях сущ ледник
Покистон и с Пакистан
Помир и с Памир
рух додан глаг происходить
рӯд сущ река
самт сущ направление
сардиец холод, мороз
сарзамин сущ край, страна
саросар нар от края до края
сархад сущ граница
сарчашма сущ источник
сатх сущ уровень
сахт прш сильный, жестокий, суровый
серзилзила прш сейсмоактивный
силсилакӯҳ сущ горный хребет
табий прил природный
тавсиф сущ описание, характеристика
тазод сущ контраст
такрор ба такрор нар повторяя раз за разом
ташаккул сущ формирование; консолидация
~ ёфтан формироваться
ташкил сущ формирование
~ шудан формироваться
таъмин сущ обеспечение
~ кардан аз чизе обеспечивать чем-л.
Тиёншон и с Тянь-Шань
тира прш Тёмный (о цвете)
тӯпсущ длина
~ кашидан расположить^, тянуться
фарқсуг^ различие, отличие
~ кардан отличаться
фоиз сущ процент
харибовар прш. разрушительный
Хитоймс Китай
ҳамворй сущ равнина, ровное место
ҳамҳудуд будан (бо) глаг граничить с
ҳамчун предл подобно, словно
Ҳиндустон и с Индия
чудо кардан отделять
шахдбор прш медовый, сладкий как мёд
шигифтангез прил удивительный
шӯр прш солёный
якто прш ж. единственный, уникальный

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Урок 15

Упражнения 5-10

5. Вставьте послелог, где необходимо.
Сарҳади Точикистон… бо Афгонистон соли 1885 мукаррар шудааст. Дар ҷануби шарқ Точикистон… аз Ҳиндустон ва Покистон қитъаи бараш аз 15 то 65 км чудо мекунад. Точикистон… сарзамини кӯҳсор аст. 93 фоизи ҳудуди Точикистон… кӯҳҳо ва 7 фоизи он… ҳамворихо ишғол кардааст. Дар асрҳои миёна дарёи Ому… Ҷайҳун ва дарёи Сир… Сайхун меномиданд. Кӯлу дарёхои Точикистон мардум ва заминҳои ҷумҳуриҳои Осиёи Миёна — Ӯзбекистон ва Турманистон… аз об таъмин менаМоянд. Табиати ин сарзамин… наметавон бе истифодаи такрор ба такрор аз вожаҳои «беназир» ва «беҳамто» тавсиф кард. Дар кӯҳсори Точикистон беш аз чахорсад навъи набототи доруи… метавон пайдо намуд.
6. Вставьте предлоги.
… шимоли ғарб Точикистон бо Ӯзбекистон,… шимол бо Қирғизистон ҳамҳудуд аст. Точикистон … ҷануб … масофаи 1030 км … Ҷумҳурии Исломии Афгонистон ҳамсарҳад мебошад. Сарҳади Точикистон … Афгонистон соли 1885 муқаррар шудааст ва он … дарёхои Панч ва Ому мегузарад. Дар шарқ Точикистон … масофаи 430 км … Ҷумҳурии Халқии Хитой ҳамсарҳад аст. … ҷануби шарқ Тоҷикистонро … Ҳиндустон ва Покистон қитъаи бараш … 15 … 65 км чудо мекунад. Баландии мутлақи он … 300 … 7495 м мебошад. Аҳолии он зиёда … 7 миллион нафар мебошад. Сарзамини Тоҷикистон … нақшаҳои чуғрофиёй … рангҳои қаҳвай ва қаҳваии тиран худ фарқ мекунад ва ин бад- он маънист, ки кишвар саросар кӯҳй аст. Баландтарин нуқтаҳои он нисбат ба сатҳи баҳр … 500 метр (… водии дарёи Вахш) … 7500 метр (… Помир) мебошад. Қуллаи баландтарин … номи Исмоили Сомонй (7490 метр) … каторкӯҳҳои номбурда воқеанд. Дарёи Сир … натиҷаи … ҳам пайваст шудани якчанд дарёчаҳо … вуҷуд омадааст. Табиати ин сарзаминро наметавон … истифодаи такрор … такрор … вожаҳои «беназир» ва «беҳамто» тавсиф кард. Мавзеи Искандаркӯл ҳамчун марвориди беназир … иҳотаи кӯҳҳои Фон, маҳалли дилписанди сайёҳон … саросари ҷаҳон аст.
7. Вставьте артикль, где необходимо.
Тоҷикистон сарзамини куҳсор… аст. Силсилакӯххои баланд…, ки сарчашмаи бештари дарёҳои минтақаи Осиёи Марказӣ ҳастанд, дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон воқеъ гардидааст. Дарёи Сир дар натиҷаи бо ҳам пайваст шудани якчанд дарёчаҳо… ба вучуд омадааст. Кӯлҳои Марғзор низ беҳамтоанд ва ин мавзеъ дар зебой ягонаву якто мебошад, зеро ҳар як… аз кӯлҳои номбурда мухраи гаронбаҳоеро дар гарданбанди зебо мемонад. Дар Точикистон минтақаҳо… ҳастанд, ки олами набототи он ҳанӯз бикру дастнахӯрда аст.
8. Выберите нужный вариант из предложенных в скобках.
Сарҳади Точикистон бисёр (гаронбаҳо, печдарпеч, азим) буда, дар тӯли чандин асрҳо ташаккул ёфтааст. Аҳолии он (баробар, камтар, зиёда) аз 7 миллион нафар мебошад. Дараҳои зебоманзар, (водиҳои, баландиҳои, ангурзорқои) гарми дорой вазъи иқпимии мӯьтадил, биёбонҳои баландкӯҳ — ин ҳама дар ҳудуди Ҷумхурии Точикистон воқеъ гардидааст. Сарзамини Точикистон дар нақшаҳои чуғрофиёй бо рангқои (доруӣ, қаҳваӣ, дилписанд) ва қаҳваии тиран худ фарқ мекунад ва ин бад-он маънист, ки кишвар саросар кӯҳй аст. Дар Точикистон қариб ҳазор (биёбон, дарё, баҳр) ва рӯд аст. Дарёи Ому дар натиҷаи якҷоя шудани дарёи (Панҷ, Ому, Сир) ва дарёи Вахш ташкил мешаванд. Мавзеи Искандаркӯл ҳамчун (гарданбанди, марвориди, нуқтаи) беназир дар иҳотаи кӯҳҳои Фон, махалли дилписанди сайёҳон аз саросари ҷаҳон аст. Ҳафт (иморати, амалиёти, кӯли) пайваста дорои рангҳои гуногун аст. Обу ҳавои чунин минтақахо ба сабаби (душворгузар, харибовар, печдарпеч) ва дурдаст будан аз маҳаллҳои маскунй ва набудани роҳҳои мошингард ijpKy гуворост. Дар Точикистон амалиёти (маскунӣ, кӯҳпайдошавй, иқлимй) ва ташаккули водиҳо ҳоло ҳам идома дорад. Дар ин чо заминларзаҳои (суст, миёна, сахт) қариб ҳар рӯз мушоҳида мешаванд.
9. Ответьте на вопросы по тексту.
Сарзамини Точикистон дар харитаҳои чуғрофиёй бо кадом рангҳо фарк мекунад ва ин чй маънй дорад? Чанд фоизи Тоҷикистонро заминҳои форам ташкил медиҳанд? Қуллаи баландтарини кӯҳҳои Точикистон кадом аст? Баландтарин қаторкӯҳҳои ҷаҳон, ки дар Тоҷикистон вокеанд, кадомҳоянд? Пиряхи «Федченко» дар кучо вокеъ гардидааст? Аз харитаи табий маҳалҳои аз хама баланди сарзамини Тоҷикистонро ёбед. Азимтарин қаторкӯхҳои Осиёи Марказиро, ки дар минтақаи Бадахшон пайваст мешаванд, кадомхоянд? Точикистон бо кадом кишварҳо ҳамсархад аст? Оиди амалиёти кӯхпайдошавӣ дар Точикистон кадом омилҳо гувохӣ медиҳанд? Сарҳади Точикистон дар тӯли чанд аср ташаккул ёфтааст? Сарҳади Точикистон бо Афгонистон кай мукаррар шудааст? Дар ҷануби шарқ Тоҷикистонро аз Ҳиндустон ва Покистон чй қитъае чудо мекунад? Точикистон чй сарзамине аст? Аҳолии он зиёда аз чанд нафар мебошад? Дар Точикистон кариб чанд дарё ва рӯд аст? Дар асрҳои миёна дарёи Омуро ва дарёи Сирро чй тавр меномиданд? Дарёи Сир чй тавр ба вучуд омадааст? Баландтарин кӯли дорои оби шӯри ин кишвар кадом аст? Кадом кӯлҳои ин кишвар боз ^еҳамтоанд? Кӯлу дарёҳои Точикистон мардум ва заминхои кадом ҷумхуриҳои Осиёи Миёнаро аз об таъмин менамоянд? Дар кӯҳсори Точикистон беш аз чанд навъи набототи доруиро метавон пайдо намуд? Дар Точикистон кадом амалиёт идома дорад?
10. Переведите на таджикский.
а) Южная граница Таджикистана очень извилистая. Длина таджикско-китайской границы составляет 430 километров. В этой республике есть и высокие горные цепи, и живописные ущелья, и фруктовые сады. На географической карте видно, что 93% территории Таджикистана занимают горы. Там есть также более тысячи рек и ручьёв. В средние века Аму-Дарью называли Джейхун, а Сыр- Дарью — Сайхун. Сыр-Дарья образуется из слияния нескольких более мелких рек. Аму-Дарья образуется из слияния рек Вахт и Пяндж. Река Пяндж идёт вдоль таджикско-афганской границы. Реки и озёра Таджикистана обеспечивают водой соседние республики — Туркменистан и Узбекистан. Природа республики привлекает туристов со всего мира. Самое высокогорное солёное озеро — Карокуль — расположено на высоте 3914 метров. На высокогорье можно обнаружить более 400 лекарственных растений. На этой территории идёт процесс горообразования. Средние землетрясения там происходят примерно раз в год.
б) Таджикистан — горная страна. Её высота над уровнем моря составляет от 300 до 7495 метров. Там проживает более 7 миллионов человек. Эта страна отличается удивительными природными контрастами. С одной стороны, там есть живописные долины и ущелья с разными климатическими условиями. В них выращивают хлопок, виноград. Там можно увидеть также фруктовые сады. С другой стороны, там есть высокогорные пустыни, в которых так же холодно, как в Сибири. Там есть районы, где растительный мир ещё нетронут цивилизацией. Воздух в таких районах очень чистый, потому что из-за труднопроходимости этих мест машины туда не ходят, и люди там почти не живут.
На географических картах эту страну изображают коричневым и тёмно-коричневым цветом. Это означает, что горы — здесь очень высокие. Высота гор на Памире достигает 7500 метров. Самый большой ледник — ледник Федченко — имеет длину 77 километров и ширину 800 метров.

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Урок 15

Текст Ҷуғрофияи Тоҷикистон География Таджикистана

Сарҳади Тоҷикистон бисер печдарпеч буда, дар тӯли чандин асрҳо ташаккул ёфтааст. Дар шимоли ғарб Точикистон бо Узбекистан, дар шимол бо Қирғизистон ҳамхудуд аст. Тоҷикистон дар ҷануб ба масофаи 1030 км бо Ҷумҳурии Исломйи Афғонистон ҳамсарҳад мебошад. Сархади Точикистон бо Афгонистон соли 1885 мукаррар шудааст ва он аз дарёҳои Панҷ ва Ому мегузарад. Дар шарқ Точикистон ба масофаи 430 км бо Ҷумҳурии Халқии Хитой ҳамсарҳад аст. Дар ҷануби шарқ Тоҷикистонро аз Ҳиндустон ва Покистон қитъаи бараш аз 15 то 65 км чудо мекунад.
Точикистон сарзамини кӯҳсор аст. Баландии мутлақи он аз 300 то 7495 м мебошад. 93 фоизи ҳудуди Тоҷикистонро кӯҳҳо ва 7 фоизи онро ҳамвориҳо ишғол кардааст. Ахолии он зиёда аз 7 миллион нафар мебошад.
Точикистон сарзамини тазодхои табиии шигифтангез мебошад. Силсилакӯҳҳои баланде, ки сарчашмаи бештари дарёҳои минтақаи Осиёи Марказӣ ҳастанд, дараҳои зебоманзар, водиҳои гарми дорой вазъи иқлимии мӯътадил, ки дар онҳо киштзорҳои пахта, ангурзорҳо, богҳои меваҳои шахдбор доман паҳн кардаанд, биёбонҳои баландкӯҳе, ки дар сардиву сармо камтар аз фасли зимистони Сибир нест — ин ҳама дар ҳудуди Ҷумҳурии Точикистон воқеъ гардидааст.
Сарзамини Тоҷикистон дар нақшаҳои чуғрофиёй бо рангҳои қаҳвай ва қаҳваии тираи худ фарқ мекунад ва ин бад-он маънист, ки кишвар саросар кӯҳй аст. Баландтарин нуқтаҳои он нисбат ба сатҳи баҳр аз 500 метр (дар водии дарёи Вахш) то 7500 метр (дар Помир) мебошад. Баландтарин қаторкӯҳҳои ҷаҳон — Помир ва Тиёншон дар ҳудуди ин кишвар воқеъ буда, азимтарин каторкӯҳҳои Осиёи Марказй — Қароқурум, Куенлунг дар минтақаи Бадахшон пайваст мешаванд. Қуллаи баландтарин бо номи Исмоили Сомонй (7490 метр), баландтарин кули дорой оби шӯр Қарокул (3914 метр) ва азимтарин пиряхи ба номи Федченко (бо дарозии 77 километр ва гафсии 800 метр) дар қаторкӯҳҳои номбурда воқеанд.
Дар Точикистон кариб ҳазор дарё ва рӯд аст. Бузургтарин дарёҳои Точикистон дарёи Ому ва Сир мебошанд. Дар асрҳои миёна дарёи Омуро Ҷайхун ва дарёи Сирро Сайхун меномиданд. Дарёи Ому дар натиҷаи якҷо.я шудани дарён Панч ва дарён Вахш ташкил мешаванд. Дарён Сир дар натичаи бо ҳам пайваст шудани якчанд дарёчаҳо ба вуҷуд омадааст. Кӯлу дарёҳои Тоҷикистон мардум йа заминҳои ҷумҳуриҳои Осиёи Миёна — Ӯзбекистон ва Турманистонро аз об таъмин менамоянд.
Табиати ин* сарзаминро наметавон бе истифодаи такрор ба такрор аз вожаҳои «беназир» ва «беҳамто» тавсиф кард. Мавзеи Искандаркӯл ҳамчун марвориди беназир дар иҳотаи кӯҳҳои Фон, маҳалли дилписанди сайёҳон аз саросари ҷаҳон аст. Кӯлҳои Марғзор низ беҳамтоанд ва ин мавзеъ дар зебой ягонаву якто мебошад, зеро ҳар яке аз кӯлҳои номбурда мӯҳраи гаронбаҳоеро дар гарданбанди зебо мемонад. Ҳафт кӯли пайваста дорой рангҳои гуногун аст.
Дар Точикистон минтақақое ҳастанд, ки олами набототи он ҳанӯз бикру дастнахӯрда аст. Обу ҳавои чунин минтақаҳо ба сабаби душворгузар ва дурдаст будан аз маҳаллҳои маскунй ва набудани роҳҳои мошингард поку гуворост. Дар кӯҳсори Точикистон беш аз чаҳорсад навъи набототи доруиро метавон пайдо намуд.
Дар Точикистон амалиёти кӯҳпайдошавй ва ташаккули водиҳо ҳоло хам идома дорад. Точикистон аз ҷумлаи мавзеъҳои серзилзилаи ҷаҳон аст. Дар ин ҷо заминларзаҳои сует кариб ҳар рӯз мушоҳида мешаванд. Заминларзаҳои миёна ҳар сол, заминларзаҳои сахт сари ҳар чанд сол ва заминларзаҳои харибовар пас аз даҳсолаҳо pyx медиҳанд.
Комментарий
1. Запомните следующие географические названия:
Ҷумҳурии Исломии Афғонистон Исламская Республика Афганистан (ИРА);
Ҷумҳурии Халқии Хитой Китайская Народная Республика (КНР).
2. Запомните следующие распространённые выражения:
доман паҳн кардан расстилаться,
бо хам пайваст шудан сливаться, соединяться;
якҷоя шудан соединяться;
ба вуҷуд омадан создаваться;
амалиёти кӯхпайдошавй процесс горообразования, сейсмоактивность.
3. Дар аерхои миёна дарёи Омуро Ҷайҳун ва дарёи Сирро Сайхун меномиданд. В средние века Аму-Дарью называли Джайхун, а Сыр-Дарью — Сайхун. В книгах по востоковедению можно также встретить написания Джейхун и Сейхун.

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Урок 15

Упражнения 1-4

1. Переведите на русский.
Ӯ бояд дар корхои хона ба* модари худ ёрй расонад. Агар шумо мехоҳед солим ва тандуруст бошед, бояд ҳар рӯз ба варзиши бадан машгул шавед. Падар ба писарони худ гуфт: «Шумо бояд одамони хуб шавед ва ба халқ хизмат кунед». Дар вақти таътили зимистона Саттор бояд ба назди падару модари худ равад. Шумо бояд ин шеъри Рӯдакиро аз ёд кунед. Писарон бояд сатилҳои вазнини модаронашонро мебурданд.
2. Переведите на таджикский.
Сейчас вы должны пойти в аудиторию и подождать преподавателя. Тебе следовало надеть свой лучший костюм. Ты болен и не должен в такой мороз выходить на улицу. Вам не следовало опаздывать на занятия. Студенты должны стараться больше разговаривать на таджикском языке. Он должен был взять в библиотеке словарь и сделать перевод этого текста. Вы не должны были этого обещать. После занятий студенты должны пойти в столовую и пообедать.
3. Переведите на русский.
Хонаи мо аз донишгох он кадар дур нест, барои хамин метавон пиёда рафт. Дар ошхонаи донишгоҳи мо метавон мувофиқи табъи худ хӯрокро интихоб кард. Бояд ба омӯзиши забони давлатй диккат дод. Дар хавои гарм дар ин кӯл метавон оббозй кард. Дар ин гармй метавон дар назди фаввора нишаст. Дар ин бог набояд гул чид.
4. Переведите на таджикский.
Здесь можно отдохнуть и поесть мороженого. Необходимо направлять лучших учеников в высшие учебные заведения. Из этой комнаты можно выйти на веранду. В такой темноте ничего нельзя увидеть. Надо вставать каждое утро в шесть часов. Не следует читать газеты во время еды. Надо скорее возвращаться домой. На том рынке можно купить различные фрукты. Во время перемены можно выпить чаю. До историко-краеведческого музея можно добраться за полчаса.

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Урок 15

Безличные обороты с модальными словами

Модальные слова ббяд надо, необходимо и мётавон можно представляют собой застывшие формы от глаголов боистан и тавонистан и более не спрягаются. От них возможны отрицательные формы: нйбояд нельзя, не следует и нйметавон нельзя, невозможно После этих модальных слов основной глагол ставится в форме усечённого инфинитива. Усечённый инфинитив внешне совпадает с основой прошедшего времени, но не совпадает с ней по употреблению. В отличие от последней он ставится после модальных слов, участвует в образовании будущего категорического (литературного) времени (см. стр. 134) и никогда не принимает отрицательную приставку на-.
Ба сломатй бояд эътибор дод. Нужно следить за здоровьем.
Ин корро ҳатман сарфн назар аз ҳамаи мушкилотҳо бояд анчом дод. Несмотря на все трудности эту работу надо обязательно выполнить.
Табиати ин сарзаминро наметавон бе истифодаи такрор ба такрор аз вожаҳои «беназир» ва «беҳамто» тавсиф кард. Невозможно описать природу этого края без постоянного использования слов «бесподобный», «уникальный».
Дар кӯҳсори Точикистон беш аз чаҳорсад навьи набототи доруиро метавон пайдо намуд. В
горах Таджикистана можно найти более 400 видов лекарственных растений.

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Урок 15

Сочетания с модальным глаголом боистан долженствовать

В таджикском языке глагол боистан долженствовать употребляется чаще всего только в форме 3-го лица единственного числа настояще-будущего времени без приставки ме-: ббяд надо, необходимо и н&бояд не должен.
Если долженствование относится к настоящему или будущему, основной глагол употребляется в форме аориста.
Май бояд ба шумо як чизро гӯям. Я должен сказать вам одну вещь.
Мардум бояд гуфтаҳои туро шунаванд. Люди должны услышать твои слова.
Дар соҳаи хоҷагии қишлоқ бояд корҳои зиёде анҷом дода шаванд. Надо провести большую работу в области сельского хозяйства.
При отрицании долженствования отрицательная приставка может употребляться либо при модальном, либо при основном глаголе.
Фарзанд бояд аз гапи падару мод ар нйбарояд. = Фарзанд на бояд аз гапи п ад ару модар барояд. Ребёнок должен слушаться своих родителей.
Если долженствование относится к прошлому, основной глагол при модальном бояд употребляется в необходимом лице и числе прошедшего длительного времени.
Ман бояд ба шумо як чизро мегуфтам. Я должен был сказать вам одну вещь
Мардум бояд гуфтаҳои туро мешуниданд. Люди должны были услышать твои слова.

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Урок 14

Словарь

аҳолй сущ.(мн ч от ахл) население
бино сущ здание
~ кардан основывать, создавать
бунёд сущ. основание; фонд
~ шудан основываться, создаваться
бахшида ба посвящённый
варакаи боздид визитная карточка
водй сущ долина
гулгашт cyuf сквер
дигаргунй сущ изменение, перемена
зинатсун* украшение
~ бахшидан украшать
идома сущ продолжение
~ доштан продолжаться
иқгисодй прил экономический
иҳота сущ окружение
– кардан окружать, охватывать
комёбй сущ успех, достижение
корвон сущ караван
кӯчабоғ сущ аллея, улица среди садов
қаср сущ дворец
қишлоқ сущ. кишлак, селение
мамлакат сущ государство
мачмаа сущ. комплекс
маълумот сущ данные, информация
маъмурй прил административный
меъморй прил архитектурный
мусофиркаш прил пассажирский, перевозящий пассажиров
мусофиркашонй сущ перевозка пассажиров
серодам прил многолюдный
СИМО сущ облик, лицо
сокин сущ житель
таърихнавис сущ историк, летописец
фархангй прил культурный
хати сайр линия движения
хиёбонкӯча сущ улица
ҷой гирифтан глаг располагаться, находиться
ҷойгир шудан глаг. располагаться, находиться
шаҳрванд сущ горожанин; гражданин
шаҳрсозӣ сущ градостроительство
шод гардондан глаг радовать

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Урок 14

Упражнения 5-10

5. Вставьте послелог, где необходимо.
То аввали асри 20 дар ҷои Душанбе… 3 кишлок воқеъ буд. Он… аз ҳама тараф кӯҳҳо иҳота кардаанд. Аз қишлоқи Душанбе ба Бухоро, Самарканд, Бадахшон ва Афғонистон… роҳи корвон мегузашт. Он… зебошахр ё Душанбешаҳр ҳам меноманд. Душанбе… хиёбон, кӯчабоғ, гулгашт ва боғхои зебо зинат мебахшанд. Ҳар сол Душанбешаҳр… зеботар гашта, шаҳрвандонашро бо дигаргуниҳояш шод мегардонад. Хиёбони Рӯдакӣ кӯчаи зеботарин ва серодамтарин ба шумор рафта, ба сифати варақаи боздиди Тоҷикистон… хизмат мекунад. Дар вақтхои наздиктарин маркази пойтахти Точикистон симои худ… тағйир медиҳад. Пойтахти Тоҷикистон — Душанбешаҳр… , ки зинати он кӯчаҳо, боғҳо, гулгаштҳо, майдонҳо мебошанд, боз хам зеботар мегардад. Касе, ки ягон бор Душанбешаҳр… дидааст, дар ин ҷо зиндагй кардааст, барояш он дӯстдоштатарин ва маҳбубатарин гаштааст.
6. Вставьте предлоги.
Ин шаҳр яке … пойтахтхои ҷавонтарин … ҷаҳон мебошад. … аввали асри 20 … ҷои Душанбе 3 кишлоқ воқеъ буд. Маҳз рӯзи Душанбе … ин қишлоқрӯзи бозор буд. … соли 1929 … соли 1961 номи шахри Душанбе Сталинобод буд. Душанбе … водии Ҳисор ҷойгир шудааст. Онро … хама тараф кӯҳҳо иҳота кардаанд. … қишлоқи Душанбе … Бухоро, Самарканд, Бадахшон ва Афғонистон роҳи корвон мегузашт. Чорабиниҳои мухимтарину муҳимтари таърихй … ин ҷо баргузор мегарданд. … хиёбони Рӯдакй биноҳои муҳими маъмурй — Қасри Президент, Қасри Маҷлиси олй, вазоратҳо ва идорахо, силсилаи майдонҳои зебо — Дӯстӣ, Шаҳидон, … номи 800-солагии Маскав, … номи Айнй, … номи Рӯдакӣ, мехмонхонаҳо, мактабҳои олй, театрҳои беҳтарини мамлакат чой гирифтаанд. … маркази шаҳр сокинон ханӯз … соли 1927 боге бино намуданд, ки он яке … ҷойҳои беҳтарини ҷумҳурй гардид. Хиёбони Рӯдакӣ кӯчаи зеботарин ва серодамтарин … шумор рафта, … сифати варақаи боздиди Точикистон хизмат мекунад. Сохтмони Қасри миллат бо муваффақият анҷом гирифт. … хиёбонкӯчаи тарафи дарёи Душанбе фаввораҳо сохта мешаванд.
7. Вставьте артикль, где необходимо.
Ин шаҳр як… аз пойтахтҳои чавонтарин дар чаҳон мебошад. То аввали аср… 20 дар чои Душанбе 3 қишлоқ воқеъ буд. Номи як…аш — Душанбе буд. Маҷмааи меъморию ёдгорй.I., ки соли 1999 бахшида ба 1100-солагии Давлати Сомониён дар Майдони Дӯстии пойтахти Точикистон бунёд гардид, як… аз комёбихои беҳтарин дар шаҳрсозии ҷаҳон ба шумор меравад. Душанберо хиёбон, кӯчабоғ, гулгашт… ва боғҳои зебо зинат мебахшанд. Дар маркази шаҳр сокинон ханӯз дар соли 1927 боге бино намуданд, ки он як… аз ҷойҳои беҳтарини ҷумҳурй гардид. Имрӯз ин Боги марказии фарҳангй як… аз ҷойҳои дӯстдоштаи мардум аст. Пойтахти Тоҷикистон — Душанбешаҳр…, ки зинати он кӯчаҳо, боғҳо, гулгаштҳо, майдонҳо мебошанд, боз ҳам зеботар мегардад. Кас…, ки ягон бор Душанбешаҳрро дидааст, дар ин ҷо зиндагй кардааст, барояш он дӯстдоштатарин ва маҳбубтарин гаштааст.
8. Выберите нужный вариант из предложенных в скобках.
Ин шаҳр яке аз пойтахтҳои (серодамтарин, ҷавонтарин, фарҳангитарин) дар ҷаҳон мебошад. То аввали асри 20 дар ҷои Душанбе 3 (қишлоқ, гулгашт, вазорат) воқеъ буд. Маҳз рӯзи Душанбе дар ин қишлоқ рӯзи (маҷмаа, корвон, бозор) буд. Онро аз ҳама тараф (сохтмонҳо, кӯҳҳо, нақлиёт) иҳота кардаанд. Таърихнависон бори аввал дар бораи Душанбе соли 1676 (маълумот, чорабинй, шаҳрсозй) додаанд. (симоҳои, чорабиниҳои, фаввораҳои) муҳимтарину муҳимтари таърихй дар ин ҷо баргузор мегарданд. Дар маркази шаҳр сокинон ҳануз дар соли 1927 боғе (идора, комёбӣ, бино) намуданд. Ҳарсола (сокини, симои, силсилаи) шаҳр тағйир меёбад, пойтахт зеботар мегардад. Дар хиёбонкӯчаи тарафи дарёи Душанбе (зинатҳо, фаввораҳо, гулгаштҳо) сохта шуданд. Хати сайри нақлиёти мусофиркашонй дарозтар гашта, (мошинҳои, вазоратҳои, бунёдҳои) мусофиркаш зиёд мешаванд.
9. Ответьте на вопросы.
Пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон кадом шахр аст? Дар ҷои Душанбе пеш чй буд? Номи Душанбе аз куҷо шрифта шудааст? Ҷумхурии Тоҷикистон кай таъсис ёфт? Душанбе аввал чӣ ном дошт? Шаҳри Душанбе дар куҷо ҷойгир шудааст? Таърихнависон бори аввал кай дар бораи Душанбе маълумот додаанд? Ҳоло Душанбе чй хел марказ аст? Душанберо боз чй хел меноманд? Дар хиёбони Рӯдакй кадом биноҳои маъмурй ҷой гирифтаанд? Душанберо чиҳо зиннат мебахшанд? Ҷои дӯст- доштаи мардум дар Душанбе кадом бог аст? Кучаи зеботарини Душанбе кадом аст? Дар Душанбе сохтмони кадом қаср бомуваффақият анҷом ёфт? Фаввораҳо дар кадом тарафи шахр сохта шуданд? Гулгаштҳои нави хурд дар кучо бунёд мегарданд? Душанбешаҳр барои кй дӯстдоштатарин ва маҳбубтарин гаштааст?
10. Переведите на таджикский.
Душанбе — одна из самых молодых столиц мира. В начале XX века здесь был кишлак, в котором по понедельникам устраивался (букв, был) базар. Республика Таджикистан была образована в 1924 году. С 1929 по 1961 год этот город назывался Сталинабад. Теперь Душанбе столица молодой республики. Он находится в Гиссарской долине. Его со всех сторон окружают горы. Впервые о нём сообщили историки в 1676 году. Тогда через этот кишлак проходил караванный путь на Самарканд, Бухару и Афганистан.
Теперь Душанбе — экономический, культурный и административный центр. С каждым годом он становится всё краше и радует своих жителей. Архитектурно-мемориальный комплекс в честь 1100- летия государства Саманидов считается лучшим достижением в градостроительстве. Вдоль проспекта Рудаки ещё в XX веке были построены очень красивые здания. Сейчас лицо города изменяется. Повсеместно закладываются новые бульвары. На улицах возле реки Душанбе строятся красивые фонтаны. Для того, кто хоть раз побывал в Душанбе, он стал любимым городом.

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Урок 14

Текст Душанбе – пойтахти Тоҷикистон

Душанбе — столица Таджикистана
Душанбе — пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Ин шахр яке аз пойтахтҳои ҷавонтарин дар ҷаҳон мебошад. То аввали асри XX дар ҷои Душанбе 3 қишлоқ воқеъ буд. Номи якеаш — Душанбе буд. Маҳз рӯзи Душанбе дар ин кишлоқ рӯзи бозор буд. [
Соли 1924 Ҷумҳурии Тоҷикистон ташкил шуд ва шаҳри Душанбе пойтахти он шуд. Аз соли 1929 то соли 1961 номи шаҳри Душанбе Сталинобод буд.
Душанбе дар водии Х,исор ҷойгир шудааст. Онро аз ҳама тараф кӯххо иҳота кардаанд. Таърихнависон бори аввал дар бораи Душанбе соли 1676 маълумот додаанд. Аз қишлоқи Душанбе ба Бухоро, Самарканд, Бадахшон ва Афғонистон роҳи корвон мегузашт.
Ҳоло Душанбе маркази маъмурй, иқтисодй, фарҳангй ва илмии Тоҷикистон аст. Аҳолиаш кариб як миллион мебошад. Душанбе калонтарин шаҳри ҷумҳурй аст. Онро зебошаҳр ё Душанбешаҳр ҳам меноманд. Чорабиниҳои мухимтарину муҳимтари таърихй дар ин чо баргузор мегарданд. Маҷмааи меъморию ёдгорие, ки соли 1999 бахшида ба 1100-солагии Давлати Сомониён дар Майдони Дӯстии пойтахти Тоҷикистон бунёд гардид, яке аз комёбихои беҳтарин дар шақрсозии чаҳон ба шумор меравад. Дар хиёбони Рӯдакй биноҳои муҳими маъмурй — Қасри Президент, Қасри Маҷлиси олй, вазоратҳо ва идораҳо, силсилаи майдонҳои зебо — Дӯстй, Шаҳидон, ба номи 800-солагии Маскав, ба номи Айнй, ба номи Рӯдакй, меҳмонхонаҳо, мактабҳои олй, театрҳои беҳтарини мамлакат ҷой гирифтаанд.

Рис. 6. Мемориал Исмоила Сомони в Душанбе

Душанберо хиёбон, кӯчабоғ, гулгашт ва боғҳои зебо зинат мебахшанд. Дар маркази шаҳр сокинон ҳанӯз дар соли 1927 боғе бино намуданд, ки он яке аз ҷойҳои беҳтарини ҷумҳурӣ гардид. Имрӯз ин Боғи марказии фарҳангй яке аз ҷойҳои дӯстдоштаи мардум аст. Ҳар сол Душанбешаҳр зеботар гашта, шаҳрвандонашро бо дигаргуниҳояш шод мегардонад. Ҳарсола симои шаҳр тағйир меёбад, пойтахт зеботар мегардад. Хиёбони Рӯдакй кӯчаи зеботарин ва серодамтарин ба шумор рафта, ба сифати варақаи боздиди Тоҷикистон хизмат мекунад. Дар вактхои наздиктарин маркази пойтахти Тоҷикистон симои худро тағйир медиҳад. Сохтмони Қасри миллат бо муваффақият анҷом гирифт. Дар хиёбонкӯчаи тарафи дарёи Душанбе фаввораҳо сохта мешаванд. Гулгаштҳои нави хурд дар ҳама ҷо бунёд мегарданд. Хати сайри наклиёти мусофиркашонй дарозтар гашта, мошинҳои мусофиркаш зиёд мешаванд. Пойтахти Тоҷикистон — Душанбешаҳр, ки зинати он кӯчаҳо, богҳо, гулгаштҳо, майдонҳо мебошанд, боз ҳам зеботар мегардад. Касе, ки ягон бор Душанбешаҳрро дидааст, дар ин ҷо зиндагӣ кардааст, барояш он дӯстдоштатарин ва маҳбубатарин гаштааст.
Комментарий
Запомните распространённые выражения:
Маҷмааи меъморию ёдгорй архитектурно-мемориальный комплексу ба шумор рафтан считаться;
Қасри Президент Резиденция Президентам Қасри Маҷлиси олй Дворец Парламентам Қасри миллат Дворец нацийм ба сифати… в качестве…

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009

Урок 14

Сочетания с глаголом тавонистан мочь

Основной глагол в сочетании с глаголом тавонистан мочь ставится в форме причастия прошедшего времени непосредственно перед тавонистан. Время потенциального действия передаётся формой глагола тавонистан.
Ман ин шеърро хонда метавонам. Я могу прочитать это стихотворение.
Ман ин шеърро хонда тавонистаам. Я смог прочитать это стихотворение.
Ман ин шеърро хонда метавонистам. Я мог прочитать это стихотворение.
Шояд ман ин шеърро хонда тавонам. Возможно, я смогу прочитать это стихотворение.
Фарзанди солимро танҳо модари солим ба дунё оварда метавонад. Только здоровая мать может родить здорового ребёнка.
Подшоҳ сахт касал аст ва дарди ӯро табибони қаср дармон карда наметавонанд. Шах серьёзно болен, и придворные врачи не могут его вылечить.
Барой он ки шумо кишвари худро идора карда тавонед, бароятон дониш лозим аст. Вам
нужны знания для того, чтобы вы могли управлять страной.
Примечание 1. Причастие прошедшего времени основного глагола, как правило, не принимает отрицательную приставку. Однако возможны варианты типа нагуфта наметавонам – бояд гӯям не могу не сказать – должен сказать, наомада наметавонам = бояд биёям не могу не прийти – должен прийти.
Примечание 2. В современном таджикском языке возможен и другой вариант сочетания с глаголом тавонистан: основной глагол ставится после тавонистан в форме аориста. При этом между тавонистан и аористом основного глагола возможны второстепенные члены предложения. Однако эта конструкция малоупотребительна.
Ман метавонам ин шеърро хонам. Я могу прочитать это стихотворение.
3. Переведите.
Ты можешь прочесть какое-нибудь таджикское стихотворение? Я не могу ответить на ваши вопросы. Мы не могли не прийти на Ваш день рождения. Они могут купить цветы на базаре. Я даю вам этот ключ, чтобы вы без меня смогли войти в квартиру. Давайте встретимся в восемь, чтобы мы смогли поужинать в ресторане «Рохат». Вы сможете позвонить ему по телефону? Я ему не могу сейчас позвонить, потому что у меня деньги кончились. Он не мог не сказать, что поступил в университет.
4. Прочитайте, перескажите максимально близко к тексту.
Касе аз Афандӣ илтимос кардааст, ки барои ӯ ба номи як дӯсташ хате нависад.
Афандй пурсидааст: *
— Дӯстатон дар куҷо зиндагй мекунад?
— Дӯстам дар Багдод аст, ин хатро ҳам мехоҳам ба Багдод фиристам, — гуфтааст он кас.
— Мебахшед, ман фурсати Багдодравй надорам, он ҷо бисер дур аст, барои рафтуомади он ҷо ду моҳ вакт лозим аст, — ҷавоб додааст Афандй.
— Хатро дар ҳамин ҷо менавйсед, ман худам онро мефиристам, ба Багдод рафтани шумо лозим
нест
— Хатеро, ки ман менависам, бояд худам ҳамроҳи вай рафта хонам, зеро каси дигар хати маро хонда наметавонад.

Часть I
Москва
ИД «Ключ-С»
2009